در محاکمات نورنبرگ که از بیستم نوامبر 1945 تا اول اکتبر 1946 به طول انجامید، سازمان‌های اس‌اس (گارد ویژۀ حزب نازی با یونیفورم سیاه) و ستاد شخصی هیتلر جنایتکار شناخته شدند ولی ستاد ارتش آلمان تبرئه گردید.

عصر ایران - دادگاه نورنبرگ (Nurnberg Tribunal) در پایان جنگ جهانی دوم از طرف متفقین برای رسیدگی به جنایت علیه صلح و بشریت و جنایات جنگی نازی‌ها تشکیل شد.

دلیل انتخاب شهر نورنبرگ (واقع در آلمان) برای محاکمۀ عده‌ای از تبهکاران جنگ جهانی دوم این بود که هر سال مهم‌ترین جلسات حزب نازی، یعنی کنگره‌های حزبی، در این شهر تشکیل می‌شد و برای هر یک از این کنگره‌ها از طرف هیتلر، اسم مخصوصی انتخاب می‌شد؛ مثل کنگرۀ پیروزی، کنگرۀ افتخار، کنگرۀ اراده.

دلیل دیگر، وسعت کاخ دادگستری شهر نورنبرگ و سالم ماندن آن در بمباران‌های متفقین و همچنین وسعت زندان این ساختمان بود.

در محاکمات نورنبرگ که از بیستم نوامبر 1945 تا اول اکتبر 1946 به طول انجامید، سازمان‌های اس‌اس (گارد ویژۀ حزب نازی با یونیفورم سیاه) و ستاد شخصی هیتلر، جنایتکار شناخته شدند ولی ستاد ارتش آلمان تبرئه گردید.

در این محاکمات، هر یک از متهمان می‌کوشیدند تا عدم مسؤولیت خود را به اثبات برسانند. مثلا رودولف هس، معاون هیتلر، در یک نطق طولانی نتیجه گرفت که مسبب تمام جنایت‌ها، یهودیان و فراماسون‌ها بوده‌اند.

روز شانزدهم اکتبر 1946 حکم دادگاه نورنبرگ دربارۀ یازده نفر از محکومان به مرگ (به جز گورینگ Hermann Wilhelm Göring - از اعضای پرنفوذ حزب نازی - که روز قبل از اعدام با سیانور خودکشی کرد) به اجرا گذاشته شد.

متهمان دادگاه نورنبرگ عمدتا آن دسته از رهبران سیاسی، نظامی، قضایی آلمان نازی بودند که هولوکاست و سایر جنایات بزرگ حکومت هیتلر را برنامه‌ریزی کرده بودند. چه جنایت علیه بشریت، چه جنایات جنگی.

برخی از حقوقدانان توجیه حقوقی دادگاه نورنبرگ را - که در آن فاتحین، شکست‌خورده‌ها را محاکمه می‌کردند - زیر سوال برده‌اند ولی برخی هم گفته‌اند احکام صادره در این دادگاه، نقطۀ گذار از قوانین کلاسیک به قوانین معاصر بین‌المللی است.

در این دادگاه 21 نفر از مهم‌ترین رهبران سیاسی و نظامی حکومت هیتلر محاکمه شدند. افراد غایب در دادگاه، اکثرا خودکشی کرده بودند. برخی نیز کشته شده یا گریخته بودند.

مثلا آدولف آیشمن، مسئول "ادارۀ امور مربوط به یهودیان" در "ادارۀ اصلی امنیت رایش"، گریخته بود و بعدها توسط موساد در آرژانتین دستگیر و در اسرائیل اعدام شد.

هاینریش مولر، رئیس گشتاپو (پلیس مخفی آلمان نازی) هم ناپدید شده بود و سرنوشتش همچنان نامعلوم است.

در دادگاه نورنبرگ در مجموع حدود 200 فرد متهم به جنایت جنگی یا جنایت علیه بشریت، محاکمه شدند ولی افراد برجسته‌تر و مشهورتر، 21 نفر بودند.

دسته‌بندی جنایت‌ها و ساختار دادگاه در این دادرسی‌ها، بعدها به‌وسیلهٔ سازمان ملل برای دادرسی جنایت‌های جنگی، جنایت علیه بشریت و تجاوز نظامی الگو قرار گرفت و پایه‌ای برای تشکیل دیوان کیفری بین‌المللی شد.

بیشتر افرادی که در دادگاه نورنبرگ مجازات مرگ برایشان مقرر شد، محکوم به اعدام با طناب دار شدند.

در "دایرة‌المعارف هولوکاست" آمده است که دولت‌های متفقین در آغاز زمستان 1942 اعلام کردند که تصمیم به مجازات جنایتکاران جنگی آلمان نازی گرفته‌اند.

دادگاه نورنبرگ شش ماه و نیم پس از سقوط رژیم هیتلر آغاز به کار کرد. هر یک از چهار کشور متفقین (آمریکا، بریتانیا، شوروی و فرانسه) یک قاضی و یک تیم دادستانی در این دادگاه تعیین کردند.

جفری لارنس، قاضی دیوان عالی بریتانیا، ریاست دادگاه را بر عهده گرفت. قوانین دادگاه نیز حاصل انطباق دقیق سیستم‌های قضایی اروپایی و انگلیسی-آمریکایی بود.

جفری لارنس در میان قضات

آدولف هیتلر و هاینریش هیملر (فرماندۀ نیروهای اس‌اس) و یوزف گوبلز (وزیر اطلاع‌رسانی و آخرین صدراعظم آلمان نازی) در این دادگاه مورد محاکمه قرار نگرفتند چراکه پیش از پایان جنگ خودکشی کرده بودند و دادگاه نمی‌خواست این تصور را ایجاد کند که این افراد هنوز زنده هستند.

در برخی از منابع اشاره شده است که 24 نفر در این دادگاه محاکمه شدند ولی این گزاره درست نیست زیرا با احتساب هیتلر و هیملر و گوبلز، 24 نفر به عنوان متهم انتخاب شده بودند ولی چون این سه نفر محاکمه نشدند، دادگاه نهایتا 21 متهم را محاکمه کرد.

متهمان از حق انتخاب وکیل برخوردار بودند و بیشتر وکلای آن‌ها، حقوقدانان آلمانی بودند. دست کم 20 وکیل در این دادگاه حضور داشتند و 70 دستیار، کارمند و حقوقدان نیز به آن‌ها کمک می‌کردند.

همچنین هر روز بیش از 400 تماشاچی و 325 خبرنگار از 23 کشور در دادرسی‌ها حاضر می‌شدند.

نکتۀ مهم دیگر در این دادگاه، برآورد تعداد 6 میلیون قربانی یهودی در آلمان نازی این بود. مبنای این برآورد، شهادت‌های ارائه شده در دادگاه نورنبرگ بود.

از بین 21 متهم رده‌بالا، سه نفر به حبس ابد محکوم شدند و چهار نفر هم به 10 تا 20 سال زندان. کسانی هم که به دار آویخته شدند، جسدشان سوزانده و خاکسترهایشان در رودخانۀ ایزار ریخته شد.

فون ریبن‌تروپ

یکی از کسانی که خاکسترش به رودخانۀ ایزار ریخته شد، فون ریبن‌تروپ وزیر خارجۀ پیشوا بود که در فاصلۀ سال‌های 1938 تا 1945، جنایات رژیم هیتلر را در محافل بین‌المللی کتمان یا تلطیف می‌کرد.