غار کرفتو؛ توجیه ساخت سازه با نبودِ حریم مصوب

این نوشته نقدی تخصصی است بر این گفته معاون میراث‌فرهنگی استان آذربایجان‌غربی درباره ساخت سازه‌ای در نزدیکی غار کرفتو که البته در استانی دیگر واقع است. او گفته بود از ما استعلام گرفته شد پاسخ مثبت دادیم. چون «کرفتو» حریم مصوّب ندارد و نمی‌توانیم برای جایی که حریم مصوب ندارد ممنوعیت ایجاد کنیم!

یعقوب ابراهیمی
(دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی و مدرس دانشگاه)

معاون میراث‌فرهنگی استان آذربایجان‌غربی درباره ساخت سازه‌ای در نزدیکی غار کرفتو که در فهرست انتظار یونسکو برای ثبت جهانی است، گفته‌اند ما مجوز ساخت ندادیم، از ما استعلام گرفته شد پاسخ مثبت دادیم. چون «کرفتو» حریم مصوّب ندارد و ما طبق قانون نمی‌توانیم برای جایی که حریم مصوب ندارد ممنوعیت ایجاد کنیم (5 آبان 1402).

آیا این اظهار نظرِ مدیری که فلسفه وجودی آن حفاظت از میراث و مدیریت "منابع و ذخایر فرهنگیِ" تجدیدناپذیر این سرزمین است برای افکار عمومی قابل‌قبول است؟ آیا این‌گونه اظهارنظرها نوعی مغالطه و تَرکِ فعل و قصور مدیریتی در صیانت از "منابع فرهنگی" تحت سرپرستی‌شان نمی‌تواند شناخته شود؟

به هر روی، نامه مورد بحث ایشان نیز اساساً نادرست و از مرجع غیر مرتبط صادر شده و در نتیجه دارای سه تخلف اداری آشکار به شرح زیر است:

نخست اینکه، مسؤول میراث‌فرهنگی تکاب و استان آذربایجان غربی حق اظهار نظر اداری یا تصمیم‌گیری درباره اثری در استان کردستان را ندارند؛ زیرا مطابق قانون، مرجع تصمیم‌گیری و اظهارنظر در این زمینه اداره میراث‌فرهنگی استان کردستان است و این اظهارات می‌تواند خلاف قانون و فاقد وجاهت قانونی باشد.

دوم، در نامه خلاف قانون صادرشده، یک سال زمان تعیین شده است ولی مالک این سازه سه سال بعد از انقضای تاریخ نامه شروع به ساخت می‌کند. با این حال، به‌رغم اعتراض یگان حفاظت پایگاه پژوهشی کرفتو نسبت به تخلّف مذکور، مدیریت میراث‌فرهنگی استان آذربایجان غربی و تکاب مانع ساخت‌وساز نمی‌شوند! وقتی زمان معین شد، می‌بایست هم سازنده و هم مدیریت میراث‌فرهنگی آذربایجان غربی به آن مقید می‌بودند. اساساً اعلام زمان به این معنی است که بعد از آن زمان مشخص شرایط عوض می‌شود.

سوم، معاون میراث‌فرهنگی استان آذربایجان غربی گفته‌اند «کرفتو حریم مصوّب ندارد و ما طبق قانون نمی‌توانیم برای جایی که حریم مصوّب ندارد، ممنوعیت ایجاد کنیم».

می‌پرسیم طبق کدام قانون نمی‌توانند؟! حسب اطلاع، مقام مذکور را ارجاع می‌دهیم به "دستورالعمل اجرایی تعیین حریم آثار ملّی" که سال ۱۳۹۸ از سوی سازمان میراث‌فرهنگی تصویب و ابلاغ شده است.

بر اساس این دستورالعمل، زمانی که پرونده حریم یک اثر به اداره کل ثبت و حریم در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی فرستاده می‌شود، هیچ ارگان و نهادی اجازه پاسخگویی به استعلام‌ها و یا صدور مجوز را ندارد تا زمانی که حریم آن اثر، مصوّب و از سوی وزیر میراث‌فرهنگی ابلاغ شود. پس از آن می‌توانند طبق ضوابط مندرج درباره حریم اثر، اقدام کنند؛ بنابراین، وقتی پرونده «مجموعه تاریخی-طبیعی کرفتو» برای تعیین حریم ارائه شده است، اداره‌های میراث‌فرهنگی استان‌های آ.غ و کردستان مجاز نیستند به استعلام‌ها جواب و یا مجوزی بدهند، بلکه باید صبر کنند حریم اثر تصویب شود و بر اساس ضوابط حریم، به استعلام‌ها پاسخ دهند.

سرانجام اینکه، «مجموعه تاریخی-طبیعی کرفتو» ۸۴ سال پیش با درایت متولیان وقت کشور در فهرست میراث ملّی ایران ثبت شده و به دست ما رسیده است، اکنون بر عهده ماست که نشان دهیم لیاقت صیانت و حفاظت از آن را برای نسل‌های آینده داریم یا نه.