«رفتار هیجانی» مردم سوریه، عامل سقوط سریع بشار اسد

عصر ایران؛ علیرضا سلطانی (استاد دانشگاه) - بشار اسد ، رئیس جمهور مخلوع سوریه ، یکی از سریعترین سقوط های سیاسی را تجربه کرد. در چرایی این سقوط دلایل و تحلیل های زیادی ارائه شده است اما سوالی که جای تامل دارد این است که رژیمی که 14 سال در بدترین و سخت ترین شرایط در برابر سقوط مقاومت کرد و توانست بسیاری از بحران ها، چالش ها و جنگ های داخلی را با ترفندهای داخلی و البته حمایت های گسترده خارجی پشت سر گذاشته ، دشمن قدرتمندی یعنی داعش را شکست داده ، به بازسازی نظامی خود و بهبود مناسبات منطقه ای و بین المللی هم دست زده و حتی بعد از رویداد 7 اکتبر با وجود حملات مکرر، پرتلفات و پرهزینه از اقدامات تحریک آمیز علیه اسرائیل خودداری کرده، چگونه در کمترین زمان ممکن در مسیر سرنگونی قرار گرفت ؟ 

واقعیت این است که دولت بشار اسد بعد از حادثه 7 اکتبر در مقایسه به دیگر دولت های منطقه ، بیشترین نگرانی را نسبت به تحولات جنگ اسرائیل و غزه و بعد از آن لبنان تجربه کرد.

این نگرانی بود که شخص بشار اسد را علی رغم برخورداری از حمایت های سیاسی و نظامی خارجی از سوی روسیه و ایران ، به سوی رفتارهای محافظه کارانه و احتیاطی پیش برد و عملا دولت بشار اسد به جز تحرکات سیاسی محدود آنهم در قالب اتحادیه عرب و سازمان کنفرانس اسلامی ، تحرکی حتی در برابر حملات متعدد اسرائیل به خاک سوریه ، از خود نشان نداد.

این رفتار منفعلانه، پیام منفی زیادی به جریان های سیاسی و شبه نظامی فعال مخالف دولت سوریه و مهمتر از ان مردم این کشور مخابره کرد.

در کنار این حزب الله لبنان که سال ها در کنار ارتش این کشور در خط مقدم مقابله با گروه های معارض سوری به خصوص تحریر الشام در شمال غرب این کشور قرار داشت ، با آغاز درگیری در جنوب لبنان با اسرائیل مجبور به ترک این خطوط شد و عملا ارتش سوریه در برابر گروه های معارض مسلح تنها ماند .

برقراری آتش بس میان اسرائیل و حزب الله از 27 نوامبر ( 7 آذرماه ) ، بلافاصله این طرح را برای تحریر الشام و دولت حامی آن یعنی ترکیه ایجاد کرد تا قبل از اینکه امکان بازگشت گروه های مسلح حزب الله به سوریه فراهم گردد ، عملیات نظامی حتی به شکل آزمایشی علیه برخی اهداف در سوریه و خصوصا شهرهای شمالی این کشور را آغاز کند.

در این جا ، ذکر 2 نکته ضروری است . نکته اول اینکه ، گروه تحریر الشام بعد از تثبیت مواضع خود در شمال غرب سوریه و استان ادلب ، در سالهای اخیر با حمایت نظامی و مالی ترکیه سعی در تقویت قدرت نظامی و اصلاح رویکردهای سیاسی و اجتماعی خود کرده بوده و از یک نیروی نظامی منظم با برخورداری از تجهیزات و لجستیک موثر ، برخوردار شده بود. بنابراین برنامه ریزی برای هرگونه تحرک با فراهم شدن زمینه ها ، وجود داشت هرچند نگرانی از حمایت نظامی ایران و روسیه از ارتش سوریه در هر مواجهه ای ، آنها را از هر گونه اقدام شتابزده و بدون برنامه ای ، بازداشته بود .

نکته دوم ، تضعیف حزب الله بعد از جتگ مستقیم با اسرائیل و  شهادت رهبران سیاسی و نظامی آن ، دیگر این امکان را ایجاد نمی کرد که این گروه بعد از آتش بس به سوریه برگشته و نقش اصلی را در مواجهه با گروه های معارض سوری بازی کنن. 

گروه تحریر الشام با درک این شرایط و بلافاصله بعد از برقراری آتش بس میان حزب الله و اسرائیل ، حمله نظامی خود را نه با هدف سقوط رژیم بشار اسد بلکه با هدف بررسی شرایط و سنجش واکنش دولت و ارتش سوریه ، حامیان خارجی دولت سوریه ( روسیه و ایران ) و واکنش مردم این کشور و گسترده کردن حوزه جغرافیایی خود ، به شهر حلب ( که مهمترین شهر نزدیک به ادلب بود ) ، با سرعت و گستردگی ادوات آغاز کرد.

شهر حلب که دومین شهر بزرگ سوریه به شمار می آید و در عین حال پایتخت اقتصادی این کشور محسوب می شود ، بر خلاف پیش بینی تحریر الشام و ترکیه ، در کمترین زمان ، با کمترین مقاومت از سوی ارتش و با کمترین تلفات و هزینه نظامی و انسانی به تسخیر معارضین در می آید .

مساله مهم این بود که گروه تحریر الشام با وجود سابقه ای بسیار بد در گذشته در برخورد با مردم و تحرکات تروریستی فراوان ، نه تنها با مقاومت مردم حلب که از سطح فرهنگی و اجتماعی بالاتری نسبت به دیگر شهرهای سوریه (به لحاظ تمرکز فعالیت های اقتصادی سوریه در این شهر )، مواجه نگردید بلکه با استقبال مردم نیز مواجه شد .

بی انگیزگی ارتش برای مقابله با تحریرالشام ، تغییر رفتار تحریر الشام با مردم و عدم استفاده از خشونت و زور در مواجهه با مردم و همچنین نارضایتی مردم از عملکرد رژیم بشار اسد ، منجر به شکل گیری رفتار هیجانی مردم در استقبال از گروه تروریستی تحریرالشام گردید.

این رفتار هیجانی که به پشتوانه شبکه های اجتماعی شکل گرفت ، مردم این شهر و  مناطق اطراف آن را بدون در نظر گرفتن پیامدهای احتمالی آینده خیلی سریع در مسیر همکاری با گروه تحریرالشام قرار داد . گروه تحریرالشام که انتظار این  شرایط و واکنش مردم حلب را نداشت با مشاوره دستگاه های سیاسی و امنیتی ترکیه ، بلافاصله حرکت به سمت تسخیر شهرهای دیگر سوریه را آغاز کردند و با واکنش های مشابهی در دیگر شهرها مواجه شدند.

در واقع آنچه آنچه اعتماد به نفس دولت بشار اسد را شکست ، روحیه مقاومت آن را از بین برد و ابتکار عمل را از آن در برابر معارضین گرفت ، در گام اول بی انگیزگی ارتش و در درجه دوم و مهمتر استقبال هیجانی مردم سوریه از معارضین بود. 

رفتار هیجانی مردم سوریه در برابر معارضین و شبه نظامیان سوری، اگرچه احتمالا می تواند هزینه های سنگینی را در آینده برای آنها رقم زند و مردم این کشور را برای ماه ها و حتی سالها در شرایط سخت سیاسی ، امنیتی و اقتصادی قرار دهد اما این رفتار غیرطبیعی ارزیابی نمی شود.

برای مردمی که چندین دهه در فشار و محدودیت های سیاسی سنگین حزب حاکم بعث قرار داشته و از کمترین تنوع و آزادی سیاسی برخوردار بوده و در طول 14 سال گذشته بعد از دمیده شدن امواج بهار عربی در سوریه بیشترین هزینه ناامنی، مشکلات شدید معیشتی و اقتصادی، کشته شدن هزاران و آوارگی میلیون ها سوری را تجربه کرده و در عین حال هیچ اقدامی برای بهبود شرایط سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی نمی بیند و چشم انداز تاریک و مبهمی نیز انتظار می کشد و برای مردمی که ساختار سیاسی و قوه حاکمه آن بر پایه حمایت های خارجی استوار است و در عین حال این ساختار به طور دائم از سوی اسرائیل و برخی کشورهای همسایه ( ترکیه ) تهدید می گردد ، بروز چنین رفتار هیجانی طبیعی به نظر می رسد . بنابراین  نمی توان این رفتار را حداقل در شرایط کنونی مورد نقد قرار داد هرچند در آینده خود سوری ها احتمالا این رفتار هیجانی را نقد و نکوهش کنند.  

ژاپن به عنوان میانجی در روابط ایران و آمریکا؛ آیا مذاکرات به نتیجه می‌رسد؟

بیشتر بخوانید:

یک کارشناس: اسد مدارس ایرانی را تعطیل کرده بود

فایننشال تایمز به نقل از یک منبع ایرانی: سقوط بشار اسد، ضربه‌ای مهلک به حضور ایران در منطقه زد

روزنامه هم میهن : تحلیل تندروها از دلیل سقوط اسد ، مرغ پخته را هم به خنده می اندازد

روزنامه جوان: تحلیل رسانه اصلی کشور از سوریه افتضاح کامل بود / مسئولان کشور هم از درک کامل واقعه دور بودند

تماشاخانه

قهوه ترک یا اسپرسو کدام برنده واقعی هستند؟ دو سبک، دو تجربه (فیلم)

آنچه از بم برجای ماند / ۲۱ سال بعد، هنوز برخی زخم‌ها باز هستند (فیلم)

فیلم های دیگر