نگاهی به معماری متفاوت جنجالی‌ترین «مسجد» تهران (+عکس)

 مسجد ولیعصر (عج)، واقع در نزدیکی مجموعه تئاتر شهر تهران، پس از طراحی توسط رضا دانشمیر و کاترین اسپریدونف در سال ۱۳۸۷ و بهره‌برداری در سال ۱۳۹۶، به دلیل فرم متفاوت و غیرمعمولی که داشت و همینطور به خاطر موقعیت خاص شهری‌اش، به موضوع بحث‌های متعددی در جامعه معماری ایران تبدیل شد. این مباحث عمدتاً بر سر لزوم یا عدم لزوم پیروی از شکل‌های تاریخی مساجد شکل گرفتند.

به گزارش فرادید؛ از همان آغاز، بسیاری از منتقدان به طراحی متفاوت این مسجد اعتراض کردند. آن‌ها معتقد بودند که فرم معماری باید به سنت‌های گذشته پایبند بماند تا فضای معنوی و آشنایی برای نمازگزاران ایجاد کند. این گروه بر این باور بودند که معماری اسلامی نباید از الگوهای سنتی و تاریخی فاصله بگیرد، زیرا این الگوها ریشه در هویت دینی و فرهنگی دارند و ارتباط معنوی عمیقی را با افراد برقرار می‌کنند.

یکی دیگر از انتقادات مهم به این پروژه این بود که این الگو نتوانسته ارتباط مناسبی بین فضای داخلی و خارجی مسجد ایجاد کند و به جای تقویت پیوند با فضای شهری، مرزهای مشخصی بین داخل و خارج بنا ترسیم کرده است. این موضوع از دیدگاه آنان می‌توانست تجربه معنوی و اجتماعی افراد را در این فضا کاهش دهد.

در مقابل این انتقادات، معماران پروژه به اهمیت تغییرات تاریخی در فرم‌های معماری اشاره می‌کردند. اسپریدونف و دانشمیر تاکید داشتند که هدف اصلی آنان، ایجاد فضایی معاصر و متناسب با نیازهای زمانه بوده است که همچنان اصالت و معنای درونی مسجد را حفظ کند. آن‌ها می‌گفتند که با رجوع به الگوهای ساده و خالص مساجد اولیه، تلاش کرده‌اند فضایی را طراحی کنند که به عبادت‌کنندگان فرصت تفکر و آرامش بدهد.

معماران با اشاره به اینکه در روایات اسلامی از ساخت مساجد مرتفع نهی شده، معتقد بودند که فرم ساده و مدرن مسجد ولیعصر (عج) می‌تواند تجربه‌ای متفاوت و عمیق‌تر برای افراد، به‌ویژه نسل جوان، فراهم کند. از نظر آن‌ها این طراحی با توجه به نیازهای جامعه معاصر و تحولات فرهنگی، می‌توانست پیوندی جدید و معنادار میان فضای مذهبی و شهر ایجاد کند.

در نهایت، صرف‌نظر از همۀ این انتقادات و دفاعیات و اینکه کدامیک از آن‌ها بر حق بوده است، می‌توان گفت اهمیت این مسجد در این بود که توانست بحث‌های گسترده‌ای را درباره نقش معماری در پاسخگویی به نیازهای زمانه و حفظ اصالت‌های فرهنگی به وجود بیاورد.