گاز رادون؛ مهمان ناخوانده سرطان زا در خانه

گاز رادون بیشتر در پرتو درمانی کاربرد دارد، بنابراین طبیعی است که میزان آن در بیمارستان‌ها بالا باشد اما مقادیری از این گاز در منازل نیز وجود دارد و با توجه به سمی و سرطان زا بودن این گاز باید نسبت به‌اندازه‌گیری مقادیر آن و کاهش و کنترل اش اقدام کرد.
 
«شما می‌دانید گاز رادون چیست؟» کمی مکث می‌کند و بعد می‌گوید: «خیر. اطلاعی ندارم.» و چند ثانیه بعد انگار که چیزی یادش آمده باشد، ادامه می‌دهد: «ربطی به انرژی هسته‌ای ندارد؟!» این‌ها را یک آقای 54 ساله می‌گوید. کارشناس حسابداری و ساکن در منطقه پاسداران تهران. چیزی راجع به گاز رادون نشنیده. کسی هم برای نصب دستگاه‌ اندازه‌گیری رادون به منزل اش مراجعه نکرده است اما اگر اطلاعات درستی از این گاز و دستگاه‌ اندازه‌گیری آن داشته باشد، احتمالاً مخالفت خاصی با نصب دستگاه ندارد.

نفر بعدی که از او درباره گاز رادون سؤال می‌شود، خانمی 30 ساله و خانه دار ساکن حوالی میدان امام حسین(ع) تهران است. او هم مثل نفر قبل، هیچ چیز در مورد این گاز نمی‌داند و کسی هم برای نصب دستگاه سنجش رادون سراغ خانه شان نیامده است. شهروند دیگر، آقای 42 ساله، دبیر و ساکن منطقه پونک است. پاسخ‌های او هم مشابه نفرات قبل است. او هم نمی‌داند گاز رادون چیست.
 
راستی شما می‌دانید؟ اصلاً چه لزومی دارد درباره گاز رادون اطلاعات داشته باشیم؟! حالا اگر بدانید رادون دومین عامل ایجاد کننده سرطان ریه در انسان بعد از سیگار است، آنوقت چه می‌گویید؟ و باز هم اگر بدانید که این گاز در منازل ما به مقادیر متفاوت وجود دارد، آیا باز هم با بی‌تفاوتی از کنار مسأله خواهید گذشت؟! وقتی عاملی به طور مستقیم با سلامتی افراد خانواده مرتبط است، مسلماً دیگر نمی‌توان دست روی دست گذاشت و با یک «نمی دانم» خود را از زیر بار به دست آوردن اطلاعات رها کرد.
 
جدول تناوبی عناصر که یادتان هست؟! همان که سر حفظ کردن عناصر و شماره شان کلی دردسر می‌کشیدیم. رادون که نماد آن در جدول تناوبی Rn است، با عدد اتمی 86 در این جدول جای دارد. این گاز از گازهای بی‌اثر و پرتوزا به شمار می‌رود که توسط رادیوم ایجاد می‌شود.
 
توضیحات بیشتر در مورد این گاز را بخوانید از زبان مهندس سلمان بیگلری، کارشناس شیمی:« رادون از سنگین ترین گازها به شمار می‌رود که برای سلامتی انسان زیانبار است. این گاز، بی‌رنگ است، مگر در دمای زیر انجماد که به رنگ فسفری درمی آید و همچنین در دمای ذوب که رنگ اش نارنجی پررنگ می‌شود. رادون علاوه بر اینکه در حالت عادی، بی‌رنگ است، بو و مزه هم ندارد بنابراین تشخیص آن مگر به وسیله دستگاه مخصوص امکان پذیر نیست.» او ادامه می‌دهد: «گاز رادون بیشتر در پرتو درمانی کاربرد دارد، بنابراین طبیعی است که میزان آن در بیمارستان‌ها بالا باشد اما مقادیری از این گاز در منازل نیز وجود دارد و با توجه به سمی و سرطانی بودن این گاز باید نسبت به‌اندازه‌گیری مقادیر آن و کاهش و کنترل اش اقدام کرد.»
 
اسم سرطان، گوش‌ها را تیز می‌کند. هر روز آمار و اخبار جدیدی از مبتلایان به این بیماری شنیده می‌شود و تعداد بالای مبتلایان و قربانیان، توجه‌ها را به سمت و سوی آن بیشتر جلب می‌کند.
 
سرطان ریه را کشنده ترین نوع سرطان می‌دانند و سیگار را مهم ترین عامل ابتلا به آن. طبق تحقیقاتی که در ایالت متحده امریکا انجام گرفت، گاز رادون دومین عامل ابتلابه سرطان ریه بعد از سیگار عنوان شد و همین مسأله هم سبب شد تا این کشور نسبت به‌اندازه‌گیری گاز رادون در منازل اقدام کند.

استنشاق این گاز موجب ورود آن به درون ریه می‌شود و با پرتوزایی در این ارگان، در نهایت ریه را سرطانی می‌کند. سرطان ریه در واقع رشد کنترل‌نشده سلول در بافت‌های ریه است که اگر این بیماری درمان نشود، رشد سلولی می‌تواند در یک فرایند به نام متاستاز به بیرون از ریه گسترش پیدا کند و به بافت‌های اطراف یا سایر اعضای بدن برسد.
 
در امریکا هر سال حدود21 هزار نفر بر اثر سرطان ریه ناشی از قرار گرفتن در معرض این گاز جان خود را از دست می دهند و همین مسأله هم این کشور را بر آن داشته تا به‌اندازه‌گیری گاز رادون در منازل شهروندان خود اقدام کند تا در نهایت نقشه رادون شهرهای این کشور تهیه شود. البته تهیه نقشه رادون امری مختص به کشور امریکا نیست بلکه کشورهای پیشرفته عموماً نقشه ملی مناطق پرخطر به جهت انتشار گاز رادون را تهیه کرده‌اند.

در کشور ما نیز، در قالب یک پروژه ملی تحقیقاتی با پشتیبانی وزارت بهداشت، نقشه ملی گاز رادون به تفکیک شهرهای مختلف در حال ترسیم است. در این پروژه که از حدود 2 سال پیش کلید خورده، تعدادی از منازل مسکونی به صورت رایگان به لحاظ میزان گاز رادون مورد بررسی قرار می‌گیرند تا در نهایت به تهیه نقشه رادون کشور منجر شود.

جالب است بدانید طبق مطالعات انجام شده در ایران غلظت این گاز در منازل شهرهای لاهیجان، اردبیل، یزد، همدان و قزوین بالا بوده است. اندازه‌گیری گاز رادون در پایتخت اما چنانکه مسئولان مربوط اذعان دارند، چندان هم ساده نبوده و با مقاومت تهران نشینان مواجه شده است؛ گرچه در تماس هایی که به صورت تصادفی با منازل شهروندان تهرانی برقرار شد، هیچ موردی از مراجعه برای نصب دستگاه سنجش گاز رادون مشاهده نشد.

دکتر نرگس زارع‌دار، مجری طرح اندازه‌گیری رادون در تهران اما از مقاومت تهرانی‌ها در مقابل نصب دستگاه سنجش رادون شکایت دارد و آن را مانعی بر سر راه تهیه نقشه رادون کشور می‌داند. به گفته او، این دستگاه که ممکن است شک و شبهه هایی را برای شهروندان ایجاد کند، در واقع یک دستگاه نیست بلکه یک محفظه پلاستیکی به شکل دایره است که داخل آن یک فیلم پلی‌کربناته حساس قرار دارد و جز این هیچ چیز دیگری در آن نیست. این دستگاه با فشار دست باز می‌شود و فیلم که به صورت ورقه نازکی در آن تعبیه شده، دیده می‌شود.
 
زارع دار می‌گوید:« در مناطقی که در معرض انتشار رادون هستند، رادون در جریان هوا وجود دارد و زمانی که هوا از این فیلم پلی‌کربناته عبور می‌کند، روی آن تأثیر می‌گذارد و با هر بار عبور گاز رادون یک نقطه روی این فیلم ثبت می‌شود. برای این‌که شدت گاز رادون را در فضا یا منطقه‌ای اندازه‌‎گیری کنند، تعداد این نقاط را با دستگاه‌های مخصوصی شمارش و پس از آن غلظت گاز رادون را در آن منطقه یا محل اعلام می‌کنند.»

به گفته او، برای این‌که مشخص شود میزان گاز رادون در تهران چقدر است باید یکهزار نمونه با فواصل منظم جمع‌آوری شود اما تاکنون تنها ٣٣٢ نمونه تحویل داده شده و تحویل ١٢٥ نمونه دیگر هم در دست بررسی است. روند جمع‌آوری نمونه‌ها هم به این ترتیب است که دستگاه بسیار کوچک اندازه‌گیری رادون به مدت سه ماه باید در محل مورد بررسی طبقات همکف یا اول ساختمان‌ها باقی بماند.

لازم به ذکر است که این دستگاه برای کار کردن به برق یا هیچ امکانات دیگری نیاز ندارد و در خانه‌‎هایی که برای اندازه‌گیری رادون انتخاب می‌شود، دو دستگاه‌اندازه‌گیری رادون نصب می‌کنند که یک نمونه به آزمایشگاهی در خارج از کشور ارسال می‌شود و یک نمونه هم در آزمایشگاه‌های داخلی بررسی می‌شود تا دقت آزمایشگاه‌های داخلی را بسنجند.
  
مهاجمی که از کف خانه وارد می‌شود
 
گاز رادون در منازل وجود دارد اما این گاز از کجا وارد خانه هایمان می‌شود؛ این مهاجم سرطانزا که میهمان ناخوانده و ناخوشایند منازل می‌شود و درد را به جان اهل خانه می‌اندازد.
 
مهندس میرسجاد آشتیانی، کارشناس عمران ساختمان در این باره می‌گوید: «در بحث ساختمان‌سازی، آیین‌نامه‌ای وجود دارد که مربوط به جلوگیری از ورود گازهای سمی به داخل منزل و همچنین اندازه‌گیری میزان این گازهاست؛ گازهایی مثل دی اکسید کربن و همچنین رادون که در صورت عمل به آیین نامه تا حد بسیار زیادی می‌توان جلوی انتشار این گازهای سمی و متعاقباً اثرات منفی آنها بر سلامت افراد را گرفت.»

او ادامه می‌دهد:« از آنجایی که گاز رادون از کف و معمولاً از خاک به داخل منزل انتشار می‌یابد، استفاده از غشاهای پلاستیکی در زیر فونداسیون در هنگام ساخت بنا، تا حد زیادی می‌تواند مانع انتشار این گاز به داخل منزل شود.

همچنین اصلاح و بهبود سیستم تهویه محیط‌های بسته بخصوص در سطوح پایین و کف ساختمان‌ها، عایق بندی و پرکردن شکاف دیوار‌ها و کف ساختمان و استفاده از چاهک رادون در زیر کف ساختمان جهت هدایت مستقیم گاز رادون به بیرون نیز از راهکارهای ارائه شده برای جلوگیری از انتشار این گاز سرطانزاست. اما با تمام این احوال بهتر است از دستگاه سنجش رادون در منازل خصوصاً در طبقات پایین استفاده شود و حتی شهروندان، خودشان برای نصب این دستگاه در منازل شان با مسئولان مربوط تماس بگیرند.»

بر اساس اعلام مسئولان و دست اندرکاران طرح اندازه‌گیری رادون، تاکنون بیشترین میزان گاز رادون در شهر رامسر اندازه‌گیری شده البته در شرایطی که میزان این گاز در تمامی شهرها مورد سنجش قرار نگرفته است، نمی‌توان با اطمینان در این مورد ابراز عقیده کرد و تا اتمام اندازه‌گیری این گاز در تمام شهرها و تهیه نقشه جامع رادون در کشور، بدون شک نام شهرهای رادونی در فهرست جابه‌جا خواهد شد.   
 
منبع: salamatnews.com