سفید شدگی یکی از عوامل نابودی آبسنگ های مرجانی است که بالا رفتن دمای آب علت وقوع این پدیده است، روزهای پایانی شهریورماه امسال نیز آبسنگ های مرجانی در خلیج فارس دچار پدیده سفید شدگی شدند.

سنگفرش های مرجانی مهمترین زیست بوم های بستر زی در محیط های آبی به شمار می روند به گونه ای که به آنها لقب جنگل های بارانی اقیانوس ها (Ocean rainforests) داده شده است.

حیات تعداد زیادی از گونه های دریایی از جمله انواع ماهی ها، به وجود و زنده بودن این مرجان ها بستگی مستقیم دارد که این ماهی ها خود سرفصل زنجیره غذایی مهمی در محیط اقیانوس محسوب می شوند از این رو هرگونه تخریب و یا مرگ و میری در مرجان ها می تواند کل گونه های زنده دریایی و پیرو آن حیات بسیاری از موجودات زنده خشکی زی (از جمله انسان ها) را تحت تاثیر قرار دهد.

بزرگترین و مهمترین جامعه مرجانی با نام حصار بزرگ مرجانی (Great barrier reef) در اطراف استرالیا واقع شده است که می توان اثر آن را در محیط زیست اقیانوس ها با تاثیر جنگل های آمازون در محیط زیست خشکی مقایسه کرد.

در آبهای جنوب ایران محیط هایی هر چند اندک و پراکنده از سنگفرش های مرجانی وجود دارد که عمدتا در اطراف جزایر خلیج فارس و تا حدودی نیز در خلیج چابهار قرار گرفته اند، محیط های مرجانی علاوه بر فواید زیست محیطی، دارای ارزش اقتصادی بالایی نیز هستند که این امر با جذب توریست در این نواحی برای غواصی و دیدن تپه های مرجانی صورت می گیرد.

در برخی مواقع همین امر می تواند باعث تخریب مرجان ها توسط لنگراندازی قایق ها شود که البته به ایجاد امکاناتی ویژه مانند بویه های مخصوص لنگراندازی (مانند تجهیزات شناوری که توسط سازمان منطقه آزاد کیش در سایت های مرجانی اطراف جزیره انجام گرفته است) می توان از این امر جلوگیری کرد.

یکی از مهمترین این عوامل، استرس دمایی است به گونه ای که گرمتر شدن دمای آب بیشتر از حد طبیعی آن می تواند باعث ایجاد پدیده سفید شدگی (Bleaching) در مرجان ها شود که یکی از مخرب ترین پدیده ها در جوامع مرجانی محسوب می شود.

بر اساس مطالعات میدانی که توسط دکتر کیوان کبیری و دکتر مسعود مرادی اعضای هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در این زمینه انجام شد مشخص شده است که این استرس دمایی زمانی می تواند تاثیر گذار باشد که در مدت زمانی معین (که بستگی به منطقه دارد) پایدار و ممتد باشد.

در تحقیق انجام شده که نتایج آن در مجله خلیج فارس (Journal of the Persian Gulf, http://jpg.inio.ac.ir) (http://jpg.inio.ac.ir/browse.php?a_id=325&slc_lang=en&sid=1&ftxt=1) منتشر شده است مشخص شد که مرجان های خلیج فارس در مقایسه با مرجان های سایر مناطق جهان دارای مقاومت بالاتری در برابر استرس های دمایی هستند.

علاوه بر این در این تحقیق با بومی سازی یک شاخص شناخته شده جهانی به نام هفته های گرم دمایی (Degree Heating Weeks, DHW) برای خلیج فارس، امکان پیش بینی این پدیده فراهم شد.

مهمترین استرس دمایی ثبت شده در سال های اخیر در سال 1998 میلادی اتفاق افتاده است که کل جوامع مرجانی جهان (از جمله مرجان های خلیج فارس) را تحت تاثیر قرار داد، بعد از آن نیز در سال 2007 میلادی شاهد این استرس دمایی بودیم که باعث سفید شدن گونه های مختلف مرجانی در خلیج فارس شده بود.

تابستان امسال نیز این پدیده در مقیاسی نسبتا وسیع در مرجان های خلیج فارس اتفاق افتاده است که با پیش بینی های منتج از مدل مطابقت دارد.

در روزهای پایانی شهریورماه و در یک کار تحقیقاتی مشترک انجام شده توسط دکتر کبیری از پژوهشگاه ملی اقیانوس شناس و علوم جوی و دکتر رضایی از شرکت دریانگار پارس، مرجان های اطراف جزایر کیش و هندورابی مورد پایش میدانی قرار گرفت.

این مشاهدات با استفاده از روش عکسبرداری خطی (Photo-transect) از سطح آب انجام گرفت که نتایج آن در آینده نزدیک در تحلیل تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک مکانی بالا (High resolution satellite imagery) نیز به کار گرفته خواهد شد.

مشاهدات انجام شده بیانگر وجود پدیده سفید شدگی در اندازه نسبتا زیادی در مرجان های اطراف این دو جزیره است به گونه ای که بیشترین تاثیر بر روی مرجان های شاخ گوزنی آکروپورید یا (Acropora) مشاهده و ثبت شد.

همچنین در یک بررسی اجمالی که از سایت سیمرغ واقع در جنوب شرق جزیره کیش انجام شد، 42 تا 43 درصد از مرجان ها، به خصوص مرجان های شاخ گوزنی سفید شده بودند البته آن دسته از مرجان های شاخ گوزنی که در زیر سایه مرجان های دیگر و در لابلای صخره ها قرار داشتند کمتر آسیب دیده و بخشی از آن ها که در معرض نور قرار نگرفته بود سالم ماندند.

دمای آب ثبت شده از سطح به عمق آب بین 33.34 تا 35.36 درجه سانتیگراد در نوسان بود به گونه ای که میانگین آن 34.04 درجه سانتیگراد بود، این تخریب تقریبا به همین اندازه در مرجان های جزیره هندورابی نیز مشاهده شد، مشاهدات غواصان و محققان از سایر سایت های مرجانی در دیگر جزایر خلیج فارس نیز موید وجود این پدیده در آنها است.

منبع: ایرنا