طرح ملی فناوری دستگاه‌های توانبخشی با هدف ارائه خدمات به بیماران نیازمند به دریافت خدمات توانبخشی بدون نیاز به مراجعه مکرر به کلینیک درمانی انجام شد که در این طرح، با استفاده از بستر اینترنت یا سایر زیرساخت‌های مخابراتی و همچنین به کمک دستگاه‌های هوشمند، نسخه‌های تجویز شده توسط درمانگر به افراد ارائه شده و خود فرد یا به کمک اطرافیان، اقدامات توانبخشی انجام می‌گیرد.

توانبخشی در منزل با اینترنت در قالب یک طرح ملی فناوری توسط محققان ایرانی محقق شد.

توانبخشی در منزل با اینترنت توسط محققان ایرانی

در این طرح، نتایج هر تمرین از طریق همان شبکه به پزشک ارسال شده است و پزشک می‌تواند با بررسی آنها، برای اضافه کردن یا تغییر دادن نسخه تجویز شده اقدام کند، همچنین، پرونده بیمار در پایگاه داده تعبیه شده ذخیره شده و در هر زمان قابل پیگیری است.

سعید بهزادی‌پور، مجری طرح ملی فناوری دستگاه‌های توانبخشی در خصوص ضرورت اجرای این طرح، گفت: ایده توانبخشی از راه دور در چند سال اخیر مطرح و مورد استقبال درمانگران و بیماران واقع قرار گرفته است، در واقع، طبق این ایده، بیمار پس از مراجعه اولیه به مراکز درمانی و ویزیت توسط پزشک، مجبور نخواهد بود که برای هر جلسه توانبخشی به کلینیک مربوطه رفت و آمد داشته باشد و در منزل می‌تواند از این خدمات بهره ببرد.

وی افزود: پیاده سازی کامل چنین سامانه‌ای برای توانبخشی از راه دور، مستلزم توسعه دستگاه‌های هوشمند و خودکار توانبخشی است، به همین دلیل، تاکنون تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته و دستگاه‌های زیادی با اقتباس از تجهیزات سنتی کلینیک‌های توانبخشی و یا با بهره‌گیری از ایده‌هایی کاملا نوین طراحی و ساخته شده‌اند.

وی عنوان کرد: با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه ساخت و توسعه دستگاه‌های هوشمند و اتوماتیک در حوزه پزشکی، استفاده از چنین سیستم‌هایی برای بازتوانی فیزیکی نیز مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از این سیستم‌ها دارای مزایای مهمی از قبیل کاهش نیاز به حضور درمانگر در حین تمرین، افزایش علاقه بیمار به تکرار و ادامه تمرینات و افزایش دفعات انجام تمرینات در هفته و تسریع روند بهبود بیمار است.

وی ادامه داد: همچنین امکان انجام تمرینات هر روز در دفعات بیشتر و دوره‌های کوتاه‌تر به منظور کاهش خستگی بیمار، امکان اندازه‌گیری کمی فعالیت‌های انجام شده توسط بیمار، ادغام دستگاه‌های مختلف با استفاده از سیستم‌های مخابراتی برای مدیریت فعالیت‌های چند دستگاه توسط یک متخصص در آن واحد و در نتیجه افزایش ظرفیت مراکز درمانی، امکان انجام تمرینات در منزل بیمار و تحقق توانبخشی از راه دور با نظارت درمانگر، سهولت در تشکیل و تکمیل پرونده‌های بیماران و امکان دسترسی به آنها در هر زمان و مکان توسط درمانگر و کاهش هزینه‌های درمان، کاهش رفت و آمد بیماران به محیط‌های درمانی و تسریع بهبودی آنها نیز از دیگر مزایای استفاده از این سیستم است.

مجری طرح ملی فناوری دستگاه‌های توانبخشی تصریح کرد: این سامانه به هیچ وجه نمی‌تواند جایگزین تیم پزشکی و درمانگران شود، بلکه می‌تواند به عنوان یک عضو کمکی در برنامه تمرینی و درمانی بیماران مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه، به منظور همه‌گیر شدن سامانه توانبخشی از راه دور، باید خرید یا اجاره این تجهیزات توسط بیماران مقرون به صرفه باشد و در نتیجه، باید تا حد امکان از قیمت تمام شده دستگاه‌های طراحی شده کاست.

وی افزود: در این پروژه به توسعه سه دستگاه توانبخشی هوشمند با هدف استفاده در منازل بیماران پرداخته شده است که شامل سامانه سنجش و ارزیابی تصویری حرکات توانبخشی، دستگاه تمرین تعادل و سامانه تخصصی سنجش دقیق سینماتیک حرکت می‌شود.

به گفته وی، در طراحی هر کدام از این دستگاه‌ها تلاش شده تا شرایط لازم برای استفاده توسط بیماران (نظیر هزینه، سهولت در روش نصب و راه اندازی و غیره) رعایت شود.

بهزادی پور، در واقع در این طرح ملی، به منظور تسهیل فرآیند استفاده بیماران از این دستگاه‌ها در منزل و رفع نیاز به نظارت از راه دور پزشک بر تمرینات بیمار، وجود یک سامانه جامع برای مدیریت و نظارت بر این دستگاه‌ها ضروری دیده شد. این سامانه قادر است تا بر عملکرد دستگاه‌های مختلف موجود در کلینیک یا منزل بیماران نظارت داشته، پارامترهای ورودی آن‌ها را به عنوان نسخه‌های تعریفی تنظیم کرده و عملکرد نهایی بیماران را مشاهده کند به علاوه، اطلاعات بیماران اعم از خلاصه‌ای از وضعیت آنها، دستگاه‌های در دسترس آنان و تاریخچه انجام تمرینات آنها را ذخیره کرده و گزارش آن را در زمان نیاز ارائه می‌کند.

ضرورت و اهمیت طرح

وی گفت: امروزه بیماران زیادی مانند کودکان مبتلا به سندروم داون، فلج مغزی یا بزرگسالان مبتلا به سکته مغزی و ضایعه نخاعی نیاز به دریافت مستمر و منظم تمرینات توانبخشی دارند.

وی بیان کرد: طبق آمار در ایران سالانه حداقل ۵۵۰ هزار مورد سکته رخ می‌دهد که این تعداد، از آمارهای مربوط به اکثر کشورهای اروپایی بسیار بیشتر است به علاوه، سن وقوع سکته مغزی در ایران ۱۰ سال از متوسط جهانی پایین‌تر است. همچنین، در ایران سالانه بیشتر از ۳۰۰ هزار تصادفات جاده ای رخ می‌دهد که احتمال وقوع ضایعات نخاعی منجر به ناتوانی حرکتی را بالا می‌برد.

بهزادی پور عنوان کرد: تمامی این آمار و ارقام به علاوه هشدارهای صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) مبنی بر افزایش ۲۰۳ درصدی جمعیت سالمند کشورهای در حال توسعه تا سال ۲۰۵۰، نشانگر اهمیت توجه به ارائه خدمات درمانی و توانبخشی به اقشار نیازمند است. جالب اینکه در شرایط کنونی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های موجود در کشور پاسخگوی این حجم از مراجعات نبوده و بسیاری از بیماران از دریافت این خدمات محروم هستند.

مجری این طرح ملی خاطرنشان کرد:‌ علاوه بر ناکافی بودن ظرفیت سیستم خدمات درمانی کشور، بیماران برای مراجعه به این مراکز دچار مشکلات رفت و آمد و جابجایی هستند، چرا که اکثر آنها باید به علت ناتوانی سیستم حرکت خود، از ویلچر استفاده کنند.

وی تصریح کرد: همچنین، استفاده از خدمات درمانی در محل‌های بیمارستانی مستلزم آن است که بیمار یک یا دو نفر از اعضای خانواده خود را به همراه داشته باشد که این امر نیز خود مشکلاتی برای خانواده بیماران ایجاد می‌کند.

بهزادی‌پور گفت: در تمامی بیماری‌های نیازمند به تمرینات توانبخشی، این فرآیند باید هرچه زودتر و تا حد ممکن بلافاصله پس از شروع عارضه، آغاز شود و هرچه استمرار و نظم در انجام این تمرینات بیشتر باشد، بیمار زودتر به شرایط نزدیک نرمال باز می‌ شود.

توسعه فناوری و نوآوری حاصل از اجرای طرح

مجری طرح ملی فناوری دستگاه‌های توانبخشی گفت:‌ با توجه به پیچیدگی فناوریهای مورد استفاده در این حوزه توسعه آنها نیازمند بهره‌گیری از حداکثر ظرفیت پژوهشی کشور در محیط‌های دانشگاهی و صنعتی است. از این رو توسعه فن‌آوری‌های مادر در قالب پژوهش‌های دانشگاهی و یا پژوهش‌های مشترک بین دانشگاه و شرکت‌های دانش‌بنیان تعریف و هدایت می‌شوند.

وی با اشاره به محورهای توسعه فناوری در این طرح، اظهار کرد: در این طرح با توجه به نوع محصولات تمرکز توسعه فناوری بر محورهای اندازه‌گیری و تحلیل سینماتیک حرکات اندام، واقعیت مجازی و Gamification در فرآیندهای توانبخشی فیزیکال و تمرین درمانی و پزشکی از راه دور (telemedicine) و توسعه فناوری‌های نرم‌افزاری آن در حوزه توانبخشی حرکتی است.

وی گفت: در نهایت نرم افزار جامع مدیریت توانبخشی برای این دستگاه طراحی شده است که با توجه به اینکه کلیه دستگاه‌های سه گانه فوق قابلیت اتصال به شبکه دارند، نرم افزار مدیریت امکان نظارت و هدایت فرآیندهای توانبخشی را به کمک دستگاه‌های فوق به صورت متمرکز فراهم می‌کند و بستری برای توانبشخی در خانه خواهد بود.

به گفته بهزادی پور، در این نرم افزار درمانگر می‌تواند نسخه فعالیت‌های بیمار را بر اساس ظرفیت دستگاه‌های فوق‌الذکر طراحی و ثبت کند سپس بیمار با اتصال دستگاه خود به شبکه نسبت به انجام تمرین‌ها و تست‌ها اقدام می‌کند و نتایج فعالیت‌های بیمار نیز نهایتا از طریق شبکه برای درمانگر ارسال می‌شود.

مجری طرح ملی فناوری دستگاه‌های توانبخشی در خصوص دستاوردهای زیرساختی این طرح، گفت: تاسیس هسته تحقیق و توسعه دستگاه‌های توانبخشی هوشمند یکی از دستاوردهای زیرساختی این طرح است.

به گفته وی، ایفای نقش تعیین کننده در تاسیس مرکز تحقیقات فناوری‌های هوشمند توانبخشی عصبی دیگر دستاورد زیرساختی است که این مرکز تحقیقات به کمک یک خیر و تحت نظارت دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۹۳ تاسیس شد.

وی افزود: تربیت ۴ دانشجوی دکتری و بیش از ۹ دانشجوی کارشناسی ارشد به منظور اجرای این طرح مجموعا ۱۳ دانشجوی تحصیلات تکمیلی در دانشگاه صنعتی شریف پایان نامه‌های خود را در این زمینه انجام داده‌اند.

بهزادی‌پور تصریح کرد: دانش و تجربه این افراد که برخی از آنها مستقیما و پس از پایان تحصیلات خود همچنان با تیم پروژه در حال همکاری هستند، پشتوانه ارزشمندی است برای توسعه این نوع فناوری در سطح کشور محسوب می‌شوند.

منبع: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری