سیاست در ایران همواره تقسیم بر دو می شود/ واحد شدنی نیست

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پس از عمل جراحی بر روی چشم های محمد رضا عارف و غلامعلی حداد عادل دو سیاست مدار دو طیف اصلاح طلب و اصول گرا گفته است: کاش هیچ گاه چپ و راست نداشتیم و حال و هوای اول انقلاب حفظ می شد.

وی با انتشار دو تصویر از این دو نیز دست به ابتکار جالبی زده زیرا به صورت نمادین انگار با یک چشم کمتر و با چشم دیگر بهتر می بینند.
یکی چشم چپ خود را پوشانده و دیگری چشم راست را.




سید حسن قاضی زاده هاشمی اگر چه می کوشد خود را فراتر از تقسیم بندی های سیاسی معرفی کند اما با سیاست بیگانه نیست و در یک خانواده کاملا سیاسی با گرایش های گوناگون برکشیده است و سخنان او درباره چشم های عارف و حداد عادل با فاصله کوتاهی پس از معاینه مهدی کروبی رییس دوره های سوم و ششم مجلس شورای  اسلامی – که هم چنان در حصر به سر می برد- انتشار یافت.

هر چند سخنان وزیر بهداشت را باید نمادین و فاقد اشارات صریح سیاسی ارزیابی کرد و با نیت خیر «دعوت به آشتی همه گروه ها و نحله های فکری وفادار به انقلاب اسلامی» مطرح شده اما نوعی ساده بینی هم در آن مستتر است زیرا واقعیتی را انکار یا آرزویی محال را مطرح می کند که اولا انکار پذیر نیست ثانیا انکار آن منفعتی ندارد ثالثا رقابت متین و معقول سیاسی در چارچوب قانون الزاما تخاصم زا نیست.

مهم تر این که ریشه مشکلات نیست. همه جای دنیا رقابت هست اما پس از شکست می روند دنبال کار و زندگی شان نه این که از جاهای دیگر درصدد تضعیف منتخبان برآیند و بعضا قدرت واقعی را در اختیار داشته باشند و به منتخبان مردم به چشم مسؤول تدارکات نگاه کنند.

آن واقعیت عیان و عریان که نادیده انگاشته شده این است که سیاست در ایران و در همه حال «تقسیم بر دو» می شود و هر تلاشی برای «واحد کردن» سیاست که در دوره های مختلف قبل و بعد از انقلاب انجام شده جز شکست و ناکامی نتیجه ای در بر نداشته و اتفاقا به جای توصیه هایی ولو با نیت خیر و با زرورق اخلاقی باید به رقابت آزاد و امکان انجام بدون هزینه آن توصیه کرد.

پس بگذارید صریح و روشن بگوییم: گزاره اصلی این گفتار این است: سیاست در ایران همواره تقسیم بر دو می شود و واحد شدنی نیست و دو اصطلاح چپ و راست تنها نمادی از این تقسیم بندی است و گسل ها و شکاف ها و دسته بندی ها فراتر از اینهاست اما نباید به تخاصم بینجامد.

یکی از دلایل سقوط رژیم پهلوی هم این بود که همان دو حزب ساختگی و تصنعی را شاه به خاطر تفرعن ناشی از افزایش قیمت نفت در آغاز دهه 50 خورشیدی منحل و حزب واحد رستاخیز را به جای آن دو ایجاد کرد و همان فضای حداقلی انتقاد و رقابت را هم از بین برد. پس از ایجاد حزب رستاخیز بود که مجیز گویی ها افزایش یافت و برخورد ساواک هم شدید تر شد. چون روزنه ای باقی نمانده بود و دولت با حکومت مساوی شد و مردم برای تغییر دولت ناگزیر از تغییر کل حکومت شدند.

با پیروزی انقلاب اسلامی هم سیاست واحد نشد. رهبری امام خمینی البته واحد بود و بی رقیب اما در همان آغاز شورای انقلاب دو قسمت شد: روحانیون و ملی ها یا لیبرال ها.

تازه خود روحانیون باز دو قسمت شدند:  5 عضو مؤسس حزب جمهوری اسلامی (آیت الله خامنه ای، بهشتی، هاشمی رفسنجانی، باهنر و موسوی اردبیلی) و روحانیون غیر حزبی شامل آیت الله طالقانی، مطهری و مهدوی کنی.

غیر روحانیون نیز دو دسته شدند: طیف مهندس بازرگان شامل خود او و سحابی، معین فر و احمد صدرحاج سید جوادی و منتقدان دولت موقت مانند صادق قطب زاده و بنی صدر و دکتر شیبانی. برخی هم در میانه می ایستادند مانند حسن ابراهیم حبیبی.

حاکمیت عملا به دو طیف خط امام و لیبرال ها تقسیم شده بود و بنی صدر ریاست جمهوری را در اختیار داشت و طیف خط امام نخست وزیری و دولت و مجلس و قوه قضاییه را.

پس از حذف بنی صدر با این که گمان می رفت عصر یک دستی فرا رسیده در مهر ماه 60 مجلس اول به نخست وزیر پیشنهادی – علی اکبر ولایتی- رأی اعتماد نداد و میرحسین موسوی نخست وزیر شد.

 تازه همه دریافتند مجلس به دو جناح چپ و راست تقسیم می شود و حتی آمیختن خون 30 نماینده از هر دو طیف در انفجار هفتم تیر و ترورهای بعدی موجب پوشاندن این تفاوت و اختلاف نشده است.

کما این که تا ولایتی معرفی شد این سید محمد خاتمی نماینده اردکان بود که به نمایندگی از جانب جناح چپ مجلس در مخالفت سخن گفت و همان موقع هم نفوذ کلام او موجب شد نخست وزیر پیشنهادی رأی اعتماد نیاورد و در پی معرفی بعدی موسوی معرفی و نخست وزیر شود.

نخست وزیر جدید البته برای جلب نظر رییس جمهور وقت و رأی اعتماد نمایندگان اعضای دولت خود را از هر دو طیف چید هم از راست گراها و هم از چپ گرiها. هم مرتضی نبویِ محافظه کار و هم بهزاد نبویِ چپ گرا. هم عسگر اولادیِ طرفدار بازار آزاد و هم محمد سلامتیِ طرفدار توزیع ثروت.

راست گرا ها کسانی بودند که خواستار کاهش کنترل دولت بر اقتصاد بودند و چپ ها می گفتند اگر به همه قواعد بازار تن دهیم در وضعیت جنگ و کمبود چه بسا مردمانی از آموزش و بهداشت و تغذیه محروم بمانند و رهبر فقید انقلاب که اوضاع ایران در دوران جنگ دوم جهانی را به چشم و در جوانی دیده و خاطراتی از قحطی در آن سال ها به یاد داشت جانب نظر دوم را گرفت و از دولت موسوی حمایت کرد تا جایی که در کابینه دوم (64 تا 68) وزیران راست گرا کنار گذاشته شدند و تنها دو سه نفر که مرتبط با پشتیبانی جنگ یا دیپلماسی جنگ بودند از جمله محسن رفیقدوست وزیر سپاه و دکتر ولایتی وزیر خارجه باقی ماندند.

آری، سیاست در ایران همواره تقسیم بر دو می شود و این گزاره فراتر از عمل جراحی چشم حداد عادل و عارف است که اتفاقا چهره های درجه اول دو جناح به حساب نمی آمدند و کم کم وارد متن شدند.

تفکیک دو طیف به دلایل مختلف صورت می پذیرفته حالا خواه بر سر اقتصاد و میزان دخالت و کنترل دولت باشد خواه بر سر آزادی های سیاسی یا اختلاف نظر درباره اعمال نظارت استصوابی یا موضوعات فرهنگی یا نوع تعاملات بین المللی.

این اشاره هم خالی از لطف نیست که محمود احمدی نژاد به رغم انتساب آشکار به محافظه کاران تلاشی برای انکار چپ و راست هم به حساب می آمد ولی در نهایت ناکام ماند.

چپ و راست یا اصلاح طلب و محافظه کار یا هر عنوان دیگر تنها نمود و نمادی بر این واقعیت هستند که سیاست در ایران واحد شدنی و یک دست شدنی نیست. مگر این همه تلاش نکردند تا اصلاح طلبان را فتنه گر بخوانند و حذف کنند؟ آیا حذف شدند یا حالا اشارتی کافی است تا با لایه های سوم و چهارم کرسی های مجلس و شوراها را فتح کنند.

جریان راست هم با همه انحصار طلبی ها و تمامیت خواهی ها و اقتدار گرایی ها پایگاه و سابقه خود را دارد و حتی فارغ از نهادهای غیر انتخابی در انتخابات نیز یک رقیب برای اصلاح طلبان به حساب می آید.

همان گونه که به هر دو چشم چپ و راست نیاز داریم سیاست نیز به چپ و راست به مفهوم کلی کلمه برای شکستن انحصار نیاز دارد.
البته منظور اخلاقی و حس نوستالژیک و عاطفی آقای دکتر هاشمی را درک می کنیم اما جسارتا باید بگوییم از انکار اصلاح طلبی و اصول گرایی گاه فرصت طلبی برمی خیزد و اصلاح طلب یا اصول گرای واقعی بودن بهتر از فرصت طلبی و باری به هر جهتی است. کما این که همین حالا هم سیاست تقسیم بر دو شده و ورای چپ و راست به دو اردوگاه اعتدال و افراط تقسیم و تفکیک شده و آقای وزیر بهداشت قطعا در اردوگاه اول تعریف می شود. پس او نیز نمی تواند خود را از تقسیم بندی ها برکنار بداند.

به جای کاش کاش کردن ها و ارزوهای محال فضا را بری  رقابت آزاد سیاسی  یا فرهنگی باز کنیم. بگذاریم چپ و راست سیاسی و فرهنگی و اقتصادی آرای خود را در معرض قضاوت مردم بگذارند و آن که مجلس و دولت را در اختیار می گیرد بداند تحت نظارت و پایش مدام است.

این توضیح را هم باید ارایه داد که از مناسبات سیاسی و قدرت صحبت می کنیم وگرنه معلوم است که رسانه ها خصوصا آنها که از بودجه عمومی ارتزاق می کنند باید از این گونه تقسیم بندی ها برکنار بمانند یا نهادهای ملی.

اتفاق بد این نیست که اول انقلاب چپ و راست نداشتیم و حالا داریم. این است که تقسیم بندی ها و تفکیک های ابتدای جمهوری اسلامی به راحتی ابراز می شد و امروز آدمی مانند دکتر هاشمی هم نمی تواند به صراحت انتساب خود را اعلام کند.

صریح و روشن این که سیاست در ایران واحد شدنی و یک دست شدنی نیست که نیست. همیشه تقسیم بر دو می شود. دیدیم که در دوران تصور یکه تازی اصول گرایان هم باز تقسیم بر دو شد و ناراضیان از این تفکیک انکار ناپذیر نام منشعبین را جریان انحرافی گذاشتند. انحرافی یا غیر انحرافی اما احمدی نژاد و مشایی از حامیان و موتلفان اعلام جدایی و استقلال کردند و اصول گرایی هم تقسیم بر دو شد.

چرا راه دور برویم؟ در 25 اردیبهشت 96 باقر قالیباف اطلاعیه داد و اعلام انصراف کرد و سران اصول گرا تحسین کردند و پیام فرستادند که جبهه انقلاب اسلامی متحد و واحد است. جالب این که ده ها بار اصطلاح 96 درصد و 4 درصد را به کار برده و جامعه و حکومت را دوپاره توصیف کرده بود و اطلاعیه و انصراف او را علامت اتحاد دانستند. انگار که همه انقلاب در ظرف اصول گرایی جا می گیرد.

هم او اما تنها 66 روز بعد و در 31 تیر 96 اطلاعیه مفصلی خطاب به « جوانان دل سوز و انقلابی» صادر و تصمیم گیری در رأس اصول گرایی را «مختل» توصیف کرد و برای نجات از این «اختلال» ایده «نواصول گرایی» را مطرح ساخت که هر چند که مورد توجه و اعتنای جدی قرار نگرفت (و برخی در واکنش گفتند رقم دقیق بدهی شهرداری تهران را اعلام کند و نظریات سیاسی را بگذارد برای چهار سال بعد که با سیمای جدید وارد کارزار انتخاباتی می شود) اما به هر رو از تقسیم اصول گرایی به دو جناح حکایت می کند.

چرا؟ چون سیاست در ایران تقسیم بر دو می شود و هر تلاشی برای یک دست کردن آن محکوم به شکست است.