عصر ایران ؛ نهال موسوی - در روز‌های گذشته و پس از توقیف فیلم سینمایی رحمان 1400 از سوی سازمان سینمایی دستورالعمل «درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» نهایی شد و بعد از امضای حسین انتظامی (سرپرست سازمان سینمایی) از روز سه‌شنبه 10 اردیبهشت برای تمامی سینماها، تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان لازم‌الاجرا شده است.

درجه‌بندی سنی فیلم‌ها در این دستورالعمل این‌گونه است:

گروه 9+: این فیلم دارای الفاظ یا صحنه‌های نامناسب برای کودکان است و تماشای آن برای کودکان زیر 9 سال توصیه نمی‌شود.

گروه 12+: این فیلم دارای صحنه‌های نسبتاً خشونت‌آمیز یا دلهره‌آور یا استعمال دخانیات یا الفاظ نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر 12 سال توصیه نمی‌شود.

گروه 15+: این فیلم دارای صحنه‌های خشونت‌آمیز، ترسناک یا استعمال مواد مخدر یا روابط خلاف عرف جامعه یا زبان تند و نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر 15 سال توصیه نمی‌شود.

گروه 18+: این فیلم دارای صحنه‌های افراطی از خشونت یا صحنه‌های استعمال مواد مخدر یا صحنه‌هایی تداعی‌کننده روابط زناشویی یا الفاظ و حرکات نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر 18 سال ممنوع است.

البته قابل ذکر است که طبیعتا فیلم‌های تهیه شده در ایران هیچ‌گاه صحنه‌های موسوم به جنسی را ندارند و بیشتر به صحنه‌های تداعی کننده روابط زناشویی ارجاع داده شده است یا منظور شوخی‌های جنسی است که با الفاظ و حرکات نامناسب از آنها نام برده شده است.

این اقدام سازمان سینمایی موافقان و مخالفان خود را دارد، بسیاری آن را لازم دانسته و وجود چنین درجه‌بندی را ناگزیر می‌دانند تا از این طریق هم فیلم‌ها کمتر دچار ممیزی شوند و هم تکلیف خانواده‌ها از همان ابتدا برای دیدن فیلمی مشخص باشد و از طرف دیگر منتقدانی هم هستند که این آئین نامه را یک راه فرار برای جلوگیری از نظارت کامل وزارت ارشاد دانسته و اعتقاد دارند سود آن به جیب کسانی می‌رود که فقط به فکر فروش بیشتر هستند.

سعید الهی (کارشناس سینما) در نقد این دستورالعمل وزارت ارشاد نوشت: « حال سوال اینجاست برای فرهنگ‌سازی میان خانواده‌ها جهت عمل به توصیه سازمان سینمایی تا چه حد فعالیت صورت گرفته که وزارت ارشاد با یک توصیه در حاشیه اقلام تبلیغی و یا قاب فیلم‌ها، از خود سلب مسئولیت می‌کند و تبعات تماشای یک فیلم نامناسب را بر عهده خانواده‌ها می‌گذارد؟! این اگر نامش انفعال و بی تفاوتی تنها دستگاه متولی حوزه فرهنگ و نماینده حاکمیت در این بخش، در قبال خانواده‌های نجیب و شریف و مسلمان ایرانی نیست، پس چیست؟ »

سید جمال ساداتیان (تهیه کننده) که همین روزها فیلم «متری شیش و نیم» را بر پرده دارد اعلام کرد: « اینکه رده بندی سنی فروش فیلمها را بالا یا پایین ببرد درست است اما باید درنظر داشته باشیم که در مجموع این کار از نظر اخلاقی کار بسیار درستی است و اگر فروش فیلم را پایین آورد تهیه کننده فیلم باید فکری برای این موضوع کند. وظیفه ما این است تا به هر طریقی به مخاطب اطلاع دهیم که چه فیلمی را نمایش می‌دهیم.»

امیرحسین علم‌الهدی (مدیر سابق گروه سینمایی هنر و تجربه) در این خصوص گفت: « سینمادار می‌تواند در را به روی عده ای ببندد اما وقتی فیلمی بصورت الکترونیک حال چه فیزیکی ( سی دی) و چه از طریق نشر بر بستر اینترنت منتشر شود با محدودیت سنی ممنوعه( زیر ۱۸ سال) چه باید کرد؟ [...] اگر مدیریت هوشمندی برای به اجرا رسیدن آیین‌نامه درجه بندی سنی فیلمها وجود نداشته باشد، تنها یک کاغذ پاره است و کارکرد پیدا نخواهد کرد و این سوالات همچنان وجود خواهد داشت که چگونه می‌خواهید اطلاع رسانی انجام دهید؟ »

پوران درخشنده (کارگردان سینما) ولی از این اقدام استقبال کرده و در مصاحبه‌ای اظهار داشته: « بارها برای من به عنوان یک فیلمساز پیش آمده است که مخاطبان به من گفته‌اند به دلیل عدم آگاهی از محتوای فیلمی، با خانواده به تماشای آن رفته‌اند اما در هنگام نمایش فیلم به دلیل محتوای خاصش متوجه شده‌اند که نباید به طور مثال فرزندشان را برای تماشای این اثر می‌آوردند. براین اساس باید زودتر از اینها به اجرای چنین آیین‌نامه‌ای پرداخته می‌شد اما با این حال اکنون اگر این موارد برای هر اثری که روی پرده می‌رود مشخص باشد خیال خانواده‌ها نسبت به سینما بیشتر جمع می‌شود و طبیعتاً این حق آنها است که بدانند محتوای فیلم برای چه گروه سنی مناسب است.»

در آمریکا، انجمن فیلم آمریکا (the motion picture association of america) یا به اختصار (MPAA) یک سازمان مستقل است که بر اساس موضوع فیلم؛ حرف های گفته شده در فیلم؛ صحنه های جنسی و صحنه های استفاده از مواد؛ فیلم ها را مشاهده می کنند و درجه بندی آنها را برای نمایش در سینماها تعیین می کنند. کمپانی های فیلمسازی الزامی برای قرار دادن فیلم هایشان در MPAA برای درجه بندی؛ ندارند اما این امر به شکل سخت گیرانه‌ای توصیه شده است.

MPAA برای اولین بار در سال 1968 در پاسخ به فشاری که از طرف مردم برای شناخت فیلم های خانوادگی وارد شد؛ تاسیس گردید. انجمن بین المللی سینماداران در ابتدا مجبور به درجه بندی فیلم ها در سینماهای خود شدند اما اکنون دیگر درجه بندی فیلم ها به یک استاندارد سینمایی تبدیل گردیده است.

MPAA حدودا 10-13 نفر اعضا دارند و از والدینی تشکیل شده‌اند که هیچگونه ارتباط و همکاری با کمپانی های فیلم سازی نداشته و ندارند. اعضا؛ تمام فیلم ها را مشاهده می کنند و هر کدام جداگانه درباره درجه بندی یک فیلم نظر می دهند. سپس با اکثریت آرا ؛ درجه بندی یک فیلم را تعیین می کنند.

برای مقایسه شکل درجه بندی فیلم‌ها بر اساس MPAA را ذکر می‌کنیم که علاوه بر آمریکا می‌توان گفت در بیشتر کشورهای اروپایی هم تقریبا همین سیستم وجود دارد:

درجه نمایشی G (تماشاگران عمومی)

مخفف General Audience به معنی این است که همه سنین قادر به تماشای این فیلم‌ها می‌باشند، و به این معنی است که فیلم چیزی را شامل نمی‌شود و حتی خطری برای بچه‌های جوان هم ندارد

همگان معمولا درجه بندی G را برای انیمیشن های کودکان می دانند اما لزوما همیشه اینگونه نمی باشد. بعضی از کمدی های بی ضرر ؛ فیلم های درام و مستند ها هم ممکن است درجه نمایشی G دریافت کنند.

به طور کلی فیلم های با درجه G حاوی صحنه هایی از خشونت واقعی؛ برهنگی؛ صحنه های جنسی و استعمال مواد مخدر نیستند. این فیلم ها می توانند شامل میزان بسیار کمی از خشونت ضمنی در موضوع و زبان فیلم که مناسب کودکان هست؛ باشند.

درجه نمایشی PG (راهنمایی والدین)

مخفف Parental Guidance Suggested به معنی تصمیم‌گیری با والدین است که ممکن است مواردی برای بچه‌ها مناسب نباشد، و به این معنی است که والدین ممکن است دوست نداشته باشند بچه‌های جوانشان این سری فیلم‌ها را ببینند و ممکن است مسئله‌ای هم نداشته باشد.

درجه نمایشی PG به والدین توصیه می کند تا تصمیم بگیرند فیلمی برای بچه هایشان مناسب است یا خیر. این امر از آنجا ناشی می شود که بسیاری از والدین ممکن است از یک موضوع بزگسالانه در فیلم تفاسیر متفاوتی داشته باشند. والدین یک کودک ممکن است درجه خشونت یک فیلم را قابل قبول بداند در حالی که والدین دیگر آن را بیش از حد بداند. این موضوع یک دلیل بسیار مهم برای درجه PG می باشد.

از آنجا که نظرات متفاوت است انجمن درجه بتدی توصیه می کند که والدین ابتدا فیلم را تماشا کنند تا تصمیم بگیرند که موضوع فیلم برای کودکانشان مناسب است. فیلم های PG شامل نمایش صحنه های استعمال مواد مخدر نمی شود اما ممکن است شامل تعدادی ناسزاگویی؛ خشونت و مقداری برهنگی مختصر (بدون صحنه های جنسی) باشد.

درجه نمایشی PG-13 (راهنمایی و همراهی والدین برای بچه های زیر 13 سال)

مخفف Parents Strongly Cautioned به معنی تذکر قاطع به والدین است که بعضی موارد برای بچه‌های زیر ۱۳ سال نامناسب است و والدین باید برای اجازه دادن به بچه‌های جوان‌ترشان به دیدن این فیلم‌ها دقت نمایند. این فیلم‌ها حاوی خشونت، سکس و برهنگی نیستند؛ فقط حاوی مقداری صحنه عشقی (جنسی) معمول و کم و کوتاه و مصرف مواد مخدر و دخانیات باز هم کم می‌باشند.

انجمن درجه گذاری تصمیم می گیرد چه مقدار مشخصی از درجه بندی فیلم ها برای بچه های زیر 13 سال مناسب نیستند. درجه نمایشی PG-13 در سال 1984 به وجود آمد و فضای بین درجه R و PG را پر می کند. به طور کلی فیلم های PG-13 درجه بالاتری از ناسزاگویی؛ خشونت و برهنگی را نسبت به فیلم های PG دارا هستند اما نسبت به فیلم های درجه R میزان پایین تری دارند.

یک فیلم با درجه نمایشی PG-13 ممکن است شامل صحنه های از استعمال مواد مخدر؛ ناسزاگویی ملایم و متعادل؛ خشونت ملایم و برهنگی متعادل مربوط به صحنه های جنسی باشد. تصمیم گیری برای یک فیلم با درجه نمایشی PG-13 خیلی سخت تر از دیگر درجه بندی ها می باشد. به عنوان مثال یک صحنه جنسی شدید می تواند درجه نمایشی یک فیلم را از PG به PG-13 تغییر دهد و یک صحنه مشابه دیگر می تواند آنرا از PG-13 به R تغییر دهد.

درجه نمایشی R (محدود شده)

مخفف Restricted-Under 17 به معنی بچه‌های زیر ۱۷ سال باید با والدین همراه باشند یا شخص بزرگتری سرپرست آنها باشد و به این معنی است که هیئت تشخیص داده است که موارد این فیلم‌ها برای بزرگ‌سالان است و والدین بیشتر از فرزندانشان ترغیب می‌شوند که این فیلم‌ها را ببینند. همچنین ممکن است رتبه R به معنی‌های دیگری باشد، فیلم حاوی کلمات رکیک، خشونت، سکس و نمایش استعمال مواد مخدر و دخانیات است.

انجمن درجه گذاری تصمیم می گیرد که فیلم های با درجه نمایشی R شامل موضوعات بزرگسالانه از قبیل ناسزاهای شدید الحن؛ خشونت و موقعیت های جنسی که برای بچه های زیر 17 سال مناسب نیستند؛ می شوند. برای فیلم های با درجه R یکی از والدین یا همراه بزرگسال باید بچه های زیر سن مورد نظر را همراهی کنند.

انجمن درجه گذاری به شدت توصیه می کند که والدین قبل از اینکه به بچه های خود اجازه تماشای یک فیلم با درجه R را بدهند ؛ خود ابتدا فیلم را مشاهده کنند.

درجه نمایشی NC-17 (برای بچه های زیر 17 سال نیست)

مخفف No One 17 and Under Admitted به معنی هیچ شخص ۱۷ موارد باشد. درجه NC-17 بر این دلالت ندارد که فیلم مستهجن و ضد اخلاقی است.

یک فیلم با درجه نمایشی NC-17 شامل همه محدودیت های درجه های نمایشی دیگر می شود که شامل ناسزاگویی؛ خشونت شدید؛ برهنگی؛ صحنه های جنسی (بعضا کامل) و صحنه های آزار دهنده می شود. هیچ شخص زیر سن 17 سال (حتی با همراهی والدین) حق تماشای اینگونه فیلم ها را ندارد.

با توجه به بررسی فوق آنچه که معلوم است شباهت نزدیک دستور العمل سازمان سینمایی با سیستم درجه بندی فیلم‌ها در دیگر کشورها است. اما در درجه بندی سیستم (MPAA) با دقت بیشتری به این موارد پرداخته و شرح مشخصی برای خانواده‌ها دارد.

حال باید دید ضمانت اجرایی این آئین نامه سازمان سینمایی تا چه اندازه است و آیا سینماگران در عملی شدن چنین راهکاری استقبال خواهند کرد یا آن را امری دست و پا گیر و مختل فروش فیلم‌ها می‌دانند؟