پانکراس یا لوزالمعده غده بزرگی است که در پشت معده قرار دارد. این اندام نقش مهمی در روند گوارش انسان ایفا می کند. دو وظیفه اصلی پانکراس شامل ترشح آنزیم های گوارشی در روده برای کمک به گوارش غذا و ترشح هورمون هایی می شود که گلوکز در خون و چگونگی استفاده بدن از غذا برای انرژی را تنظیم می کنند.

به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "اکتیو بیت"، پانکراس نسبت به بیماری مصونیت ندارد و اندامی مهم و در عین حال بسیار ظریف و حساس محسوب می شود. پانکراتیت در کنار سرطان پانکراس یکی از بزرگترین خطراتی است که این اندام را تهدید می کند. این شرایط موجب ملتهب شدن پانکراس می شود. آسیب پانکراس زمانی رخ می دهد که آنزیم های گوارشی پیش از ترشح در روده کوچک فعال شده و حمله به پانکراس را آغاز می کنند.

دو نوع پانکراتیت وجود دارند که شامل حاد و مزمن می شوند. در ادامه با این دو شرایط بیشتر آشنا می شویم.

پانکراتیت حاد

پانکراتیت حاد شرایطی است که موجب بروز التهاب در پانکراس می شود. این التهاب اغلب کوتاه مدت است. پانکراتیت حاد شکل گیری دردی را به همراه دارد که شدت آن از خفیف تا ناراحتی شدید متغیر بوده و حتی به بیماری تهدیدکننده زندگی منجر می شود. در شرایطی که بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد طی مدت کوتاهی پس از دریافت درمان بهبود می یابند، موارد شدیدی وجود دارند که می توانند به خونریزی در پانکراس، آسیب جدی بافت، عفونت، و تشکیل کیست منجر شوند. در صورت عدم درمان، پانکراتیت می تواند به اندام های حیاتی دیگر مانند قلب، ریه ها و کلیه ها آسیب وارد کند.

پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن مشابه پانکراتیت حاد است، اما در این مورد التهاب بلند مدت است و شرایط بهتر نمی شود. در حقیقت، با گذشت زمان شرایط وخیم‌تر شده و می تواند به بروز آسیب دائمی منجر شود. پانکراتیت مزمن اغلب پس از یک دوره پانکراتیت حاد و احتمالا به واسطه مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکلی شکل می گیرد. آسیب دیدگی پانکراس ناشی از مصرف الکل ممکن است برای سال ها هیچ علائمی نداشته باشد، اما پس از آن، فرد ناگهان با بروز علائم شدید پانکراتیت مواجه شود.

علائم پانکراتیت حاد

علائم پانکراتیت حاد معمولا در قسمت بالایی شکم به همراه درد ناگهانی یا تدریجی ظاهر می شوند. این درد گاهی اوقات به کمر گسترش یافته و می تواند با شدت خفیف آغاز شود، اما پس از غذا خوردن تشدید شود. در صورت عدم درمان، درد اغلب شدید، پایدار و معمولا برای چندین روز ادامه می یابد. این شرایط کاملا جدی بوده و نیازمند مراقبت پزشکی فوری است که اغلب به 3 تا 5 روز بستری شدن در بیمارستان منجر می شود.

از دیگر علائم می توان به تورم شکم و حساسیت به لمس در این قسمت، حالت تهوع و استفراغ، و همچنین تب و نبض سریع اشاره کرد.

علائم پانکراتیت مزمن

همانند پانکراتیت حاد، بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن نیز درد در قسمت بالای شکم را تجربه خواهند کرد، اما ممکن است هیچ دردی نیز نداشته باشد. درد می تواند به کمر گسترش یافته و پس از غذا خوردن یا نوشیدن مایعات تشدید شود و حالتی پایدار و ناتوان کننده به خود بگیرد. در برخی موارد، درد به شدت زیاد می شود و سپس از بین می رود، اما این شرایطی رایج نیست.

بیمار می تواند با حالت تهوع، استفراغ، کاهش وزن، اسهال، مدفوع چرب یا روغنی و مدفوع آجری رنگ نیز مواجه باشد. افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن حتی زمانی که اشتها و عادات غذا خوردن آنها عادی است با کاهش وزن مکرر مواجه می شوند. کاهش وزن به دلیل عدم ترشح کافی آنزیم های پانکراس برای گوارش غذا رخ می دهد، که در نتیجه آن مواد مغذی به صورت عادی جذب نشده و به سوء تغذیه منجر می شود.

بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار دارند زیرا ترشح هورمونی خاص در پانکراس که گلوکز خون را تنظیم می کند می تواند تحت تاثیر قرار بگیرد.

دلایل پانکراتیت حاد

شایع‌ترین دلیل پانکراتیت حاد سنگ های صفراوی هستند. سنگ های صفراوی از مجرای مشترک صفرا عبور کرده و وارد روده کوچک می شوند. در ورودی روده کوچک، مجرای اصلی پانکراس به مجرای مشترک صفرا پیوسته یا در کنار آن قرار می گیرد. سنگ های صفراوی زمانی مساله ساز می شوند که در مجرای صفرا گیر کرده و جریان عادی مایع پانکراس را مسدود می کنند. این به آسیب دیدگی پانکراس منجر می شود و همچنین می تواند بازگشت صفرا به مجرای پانکراس را موجب شود. این که سنگ های صفراوی چگونه موجب پانکراتیت می شوند همچنان نامشخص است، اما آنچه می دانیم این است که قطعا ارتباطی بین این دو وجود دارد.

از دیگر دلایل پانکراتیت حاد می توان به سطوح بالای تری گلیسیرید در خون، برخی داروهای مصرفی، سطوح بالای کلسیم در خون و مصرف الکل اشاره کرد.

دلایل پانکراتیت مزمن

تقریبا 70 درصد موارد پانکراتیت مزمن به دلیل مصرف بلند مدت الکل شکل می گیرند و 20 تا 30 درصد موارد دلیل نامشخصی دارند. هر مورد دیگر به طور معمول ناشی از سنگ های صفراوی، اختلال مادرزادی پانکراس، فیبروز کیستیک، تری گلیسیرید بالا، و مصرف برخی داروها شکل می گیرد. همچنین، بیماری های خودایمنی، انسداد مجرای پانکراس یا مجرای مشترک صفرا، و سابقه خانوادگی پانکراتیت از دیگر دلایل بالقوه هستند.

عوامل خطرآفرین برای پانکراتیت حاد

در بیشتر موارد، پانکراتیت می تواند برای هر فردی رخ دهد، اما احتمال بروز آن در افراد مبتلا به سنگ های صفراوی یا آنهایی که الکل مصرف می کنند، بیشتر است. سنگ های صفراوی می توانند یکی از نخستین نشانه های این شرایط باشند زیرا مجرای پانکراس را مسدود کرده و در نهایت موجب پانکراتیت حاد می شوند.

عوامل خطرآفرین برای پانکراتیت مزمن

برخلاف پانکراتیت حاد، تعداد عوامل خطرآفرین برای پانکراتیت مزمن محدود هستند که از آن جمله می توان به مصرف الکل در بلند مدت، برخی بیماری های ارثی، مانند فیبروز کیستیک، سنگ های صفراوی و شرایطی مانند تری گلیسیرید بالا و لوپوس اشاره کرد.

همچنین، پانکراتیت مزمن بین افراد بازه سنی 30 تا 40 سال شایع‌تر است و مردان بیشتر از زنان به آن مبتلا می شوند.

درمان پانکراتیت حاد

بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد اغلب در بیمارستان بستری شده و مایعات و داروهای ضد درد را از طریق تزریق وریدی دریافت می کنند. در بسیاری موارد، علائم به اندازه ای شدید هستند که بیماران راهی بخش مراقبت های ویژه (ICU) می شوند. آنها در این بخش به دقت زیر نظر قرار خواهند گرفت زیرا پانکراتیت می تواند به قلب، ریه ها، و کلیه ها آسیب وارد کند.

برخی موارد پانکراتیت شدید می تواند به مرگ بافت پانکراس منجر شود. در این موارد، اگر عفونت شکل بگیرد ممکن است عمل جراحی برای برداشتن بافت مرده یا آسیب دیده نیاز باشد.

در صورت درمان مناسب، حمله ناشی از یک پانکراتیت حاد تنها چند روز ادامه دارد. همان گونه که پیشتر اشاره شد، این شرایط اغلب به واسطه سنگ های صفراوی رخ می دهد. در برخی موارد، کیسه صفرا ممکن است برداشته شود یا انجام عمل جراحی روی مجرای صفرا نیاز باشد. پس از برداشتن سنگ های صفراوی و از بین رفتن التهاب، پانکراس معمولا به شرایط عادی باز می گردد.

درمان پانکراتیت مزمن

درمان پانکراتیت مزمن نسبت به حاد دشوارتر است. در واقع، بهترین و تنها کاری که می توان برای این بیماران انجام داد کمک به مدیریت درد و ارائه راهنمایی هایی درباره تغییرات غذایی، مانند دنبال کردن یک رژیم غذایی کم چربی است که می توانند به بهبود شرایط کمک کنند. همچنین، بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن آنزیم های پانکراسی و هورمون تنظیم کننده گلوکز خون دریافت می کنند.

در موارد شدید، عمل جراحی برای کمک به تسکین شکم درد، بازگرداندن جریان آنزیم های گوارشی یا هورمون ها، درمان پانکراتیت مزمن ناشی از انسداد مجرای پانکراس، یا کاهش فراوانی حملات انجام می شود.

همچنین، تغییراتی در سبک زندگی شامل رژیم غذایی و توقف نوشیدن الکل و سیگار کشیدن به بیماران توصیه خواهد شد.

آیا پانکراتیت قابل پیشگیری است؟

با توجه به این حقیقت که پانکراتیت در درجه نخست به واسطه مصرف الکل رخ می دهد، در بیشتر مواقع شرایطی قابل پیشگیری است. همچنین، سنگ های صفراوی یکی دیگر از دلایل شایع پانکراتیت هستند، از این رو، اتخاذ اقداماتی در راستای پیشگیری از این شرایط مفید خواهد بود. برای عوامل خطرآفرین و دلایل شایع دیگر، پیشگیری اندکی دشوارتر است.