دولت بایدن راه همواری در زمینه احیای برجام نخواهد داشت و به نظر می‌رسد دولت آتی آمریکا در تصمیم‌گیری خود درباره احیای برجام و رابطه با ایران و سیاست خاورمیانه‌ای 3 عامل را مد نظر قرار دهد.

عصرایران؛ مازیار آقازاده - "جو بایدن" رییس جمهوری منتخب آمریکا کمتر از 3 هفته دیگر سکان هدایت کاخ سفید را در دست خواهد گرفت.

بایدن دموکرات در شرایطی پا به کاخ سفید خواهد گذاشت که باید 4 سال پرتلاطم از رابطه یکسویه و پرتنش آمریکا با متحدان غربی و سازمان‌های بین‌المللی را اصلاح کند و آن طور که خود وعده داده بار دیگر مسیر سیاست‌گزاری و تصمیم‌گیری در کاخ سفید را روی ریل رهبری جهانی آمریکا برگرداند.

ایالات متحده آمریکا در دوره 4 ساله ترامپ به واسطه تصمیمات و سیاست‌های رییس جمهوری چهل و پنجم، جایگاه رهبری جهانی خود را از دست داد و برای نخستین بار در سازمان ملل در اجرای طرح‌ها و تصویب قطعنامه‌های مورد نظر خود در قبال ایران، حتی حمایت نزدیکترین متحدان اروپایی خود را هم از دست داد.

یکی از محورهایی که انتظار می‌رود جو بایدن با ورود به کاخ سفید سعی در اصلاح و تغییر سیاست‌ها کند، موضوع تعیین تکلیف "توافق هسته‌ای با ایران" موسوم به "برجام" است.

بایدن وعده داده در صورتی که رهبران ایران به تعهدات برجامی خود بازگردند، او ایالات متحده آمریکا را بار دیگر به این توافق بازخواهد گرداند.

در مقابل دولتمردان تهران هم انتظار دارند دولت بایدن بدون پیش‌شرط و چون و چرا پس از استقرار در کاخ سفید به برجام بازگردد و تحریم‌ها را لغو کرده و خسارات گسترده اقتصادی ایران را بابت 3 سال اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا جبران کند.

بنا به گمان ناظران و کارشناسان اما موضوع پیوستن دوباره آمریکا به برجام به این سادگی‌ها میسر نخواهد بود و مین‌گذاری‌هایی که پیشتر از سوی دولت ترامپ در مسیر بازگشت دوباره آمریکا به برجام انجام شده، مسیر بازگشت به گذشته را دشوار و راه را ناهموار کرده است.

ایران و آمریکا پس از استقرار دولت بایدن هر کدام منتظر اقدام طرف مقابل خواهند ماند. ایران انتظار خواهد داشت که بایدن بدون فوت وقت پس از استقرار در کاخ سفید بار دیگر با امضای یک فرمان اجرایی به برجام پیوسته و تحریم‌ها را لغو ‌کند. ایران حتی انتظار دارد دولت بعدی آمریکا بابت خسارات اقتصادی 3 سال گذشته غرامت هم بدهد که البته انتظاری منطقی و بجاست هر چند در مقام عمل ممکن است کمی ایده‌آلی و غیرقابل تحقق باشد.

در مقابل دولت بایدن انتظار دارد پس از استقرار در کاخ سفید، دولت ایران کاهش تعهدات برجامی خود را جبران کرده و بار دیگر به طور کامل به تعهدات برجامی خود بازگردد تا آمریکا هم دوباره به برجام بازگردد. دولت بایدن همچنین انتظار خواهد داشت ایران علاوه بر بازگشت به تعهدات برجامی در مورد دیگر موضوعات اختلافی به ویژه در زمینه برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای نیز با آمریکا و شرکا پشت میز مذاکره بنشیند.

این خواسته احتمالی دولت بایدن هم حداکثری و غیرقابل اجرا خواهد بود و موانع زیادی در راه تحقق آن وجود خواهد داشت که عمده‌ترین آنها حساس بودن ایران نسبت به هر گونه اضافه شدن موضوعات غیرهسته‌ای به برجام، تشدید بی‌اعتمادی ایران به دولت آمریکا به خاطر خروج یکجانبه دولت ترامپ از برجام و نیز مخالفت اصولگرایان تندرو داخلی و مصوبه اخیر مجلس ایران که دولت را ملزم می‌کند از تعهدات هسته‌ای ایران بکاهد.

اوباما و بایدن در کاخ سفید در ژوئیه 2015/ اعلام رسمی توافق برجام/ رویترز

1- ملاحظات سیاست داخلی ایران: بایدن در شرایطی در کاخ سفید مستقر خواهد شد که آفتاب دولت حسن روحانی به لبه بام رسیده و در خوشبینانه‌ترین حالت رییس جمهوری میانه‌رو ایران و وزیر خارجه او (ظریف) 7 ماه دیگر در مسند تمشیت امور درباره برجام نشسته‌اند و دولت ایران در میانه مرداد 1400 عوض خواهد شد و آن طور که از شواهد و قرائن برمی‌آید اصولگرایان تندرو مخالف برجام دندان خود را برای کرسی ریاست جمهوری و استقرار در خیابان پاستور تهران تیز کرده‌اند و اگر شور و حال انتخابات اخیر مجلس یازدهم در انتخابات ریاست جمهوری 1400 هم برقرار باشد، باید از همین الان فاتحه احتمال استقرار یک چهره میانه‌رو طرفدار دیالوگ با غرب را در پاستور تهران خواند و برای یک رییس‌جمهوری با سابقه نظامی و یا یک رییس جمهوری از تیره اصولگرای تندرو فرش قرمز پهن کرد.

چنین سناریویی برای دولت دموکرات آمریکا که به طور تاریخی نشان داده نسبت به تحولات داخلی ایران و رقابت سیاسی بین اصولگرایان محافظه‌کار و اصلاح طلبان میانه‌رو حساس است، گران تمام خواهد شد و مسیر دیپلماسی بین دو کشور را مسدود و یا دستکم بسیار پرسنگلاخ و دشوار خواهد کرد.

یکی از راه‌های مقابله با چنین سناریویی ارایه امتیازات سریع دولت آمریکا به دولت روحانی و احیای برجام در نخستین هفته‌ها و ماه‌های استقرار دولت بایدن است تا بدین وسیله نیروهای میانه‌رو در ایران در آستانه انتخابات پیش رو تقویت شوند و بتوانند افکار عمومی را برای رای دادن به یک نامزد میانه‌رو بسیج کنند.

بنابراین یکی از مهم‌ترین متغیرهای تصمیم‌گیری دولت بایدن درباره احیای برجام ملاحظه اوضاع "سیاست داخلی" در ایران خواهد بود و اگر بایدن بخواهد مسیر دیالوگ حاکمیت ایران با خود را تقویت و هموارتر کند باید بدون قید و شرط و به طور سریع برجام را احیا کرده و با لغو تحریم‌ها موقعیت میانه‌روها را در عرصه سیاست ایران تقویت کند.

2- ملاحظات متحدان منطقه‌ای آمریکا: متحدان منطقه‌ای واشنگتن از دولت بایدن انتظار دارند پیش از هر گونه معامله احتمالی با ایران با آنها گفتگو و مشورت کند و نظر آنها را درباره نحوه امتیازدهی و امتیازگیری از ایران حویا شود.

در صدر این متحدان، دولت اسراییل قرار دارد که متحد همیشگی و سنتی واشنگتن است و رابطه بسیار نزدیک و فراتر از انتظاری با دولت ترامپ داشته و خوش خدمتی‌های دولت ترامپ به تل‌آویو در 4 سال گذشته زیر دندان سیاستمداران راستگرای حاکم بر تل‌آویو، مزه کرده است.

اسراییل از وضعیت کنونی در رابطه ایران و آمریکا بسیار راضی و خرسند است و نگران تغییر شرایط است و حتی دولت نتانیاهو به صورت غیرمستقیم و با واسطه به بایدن پیام داده که به برجام بازنگردد و مسیر کنونی سیاست "فشار حداکثری" را ادامه دهد تا بتواند امتیازهای بیشتری از ایران تضعیف شده بگیرد.

دولت عربستان سعودی و امارات متحده عربی و بحرین نیز همچون اسراییل خواستار تدوام وضعیت فعلی و تشدید فشار بر ایران هستند و از بازگشت دوباره آمریکا به برجام در دولت بایدن نگرانی دارند.

این دولت‌ها خواهند کوشید با لابی‌های خود در واشنگتن، بر دولت بایدن نیز تاثیرگذار باشند و مسیر احیای برجام را سخت و سخت‌تر کنند و خواسته‌های خود راپیش از هرگونه اقدام دولت بایدن درباره ایران و برجام و منطقه، روی میز بایدن بگذارند.

به طور طبیعی دولت بایدن نیز نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن خواسته‌های متحدان سنتی آمریکا در منطقه به ویژه اسراییل درباره موضوعات مرتبط با ایران، برجام و منطقه تصمیم بگیرد؛ به ویژه اینکه حزب دموکرات و شخص بایدن تعهد بی شائبه‌ای به حفاظت از امنیت اسراییل در منطقه دارند.

3- وضعیت و پویایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران: سومین عامل تاثیرگذار در نحوه تصمیم‌گیری دولت بایدن در قبال ایران و برجام، موضوع وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران خواهد بود که موضوعی کاملا فنی و تکنیکال است.

اگر دولت بایدن احساس کند تعلل آمریکا در بازگشت به برجام موجب تقویت دوباره برنامه هسته‌ای ایران و نزدیک‌تر شدن تهران به "نقطه گریز هسته‌ای" خواهد شد، تسریع بیشتری در ضرورت بازگشت به برجام احساس خواهد کرد و از همین زاویه است که مجلس شورای اسلامی ماه گذشته به طرحی رای داد که به موجب آن دولت و سازمان انرژی هسته‌ای ملزم شده‌اند فعالیت‌های هسته‌ای را سرعت بیشتری داده و همزمان از تعهدات برجامی و پادمانی و داوطلبانه (پروتکل الحاقی) ایران بکاهند.

عکس یادگاری طرف های مذاکره بر سر برنامه هسته ای ایران در وین/ آسوشیتدپرس

این طرح در واقع شاخک‌های احساس خطر تصمیم‌گیران واشنگتن و متحدان آنها را تحریک کرده و آنها را نسبت به بازگشت دوباره ایران به دوران پیشابرجام (از نظر فعالیت‌های هسته‌ای) حساس و نگران‌تر خواهد کرد و به همین خاطر ممکن است به جایی که برجام در اولویت‌های چندم و در سال دوم و سوم دوران ریاست جمهوری بایدن قرار بگیرد، موضوع برجام را به یک مساله فوری برای آنها تبدیل ‌کند.

البته این مخاطره نیز برای ایران وجود دارد که تندروی در زمینه بازگشت به فعالیت‌های هسته‌ای پیشابرجامی، بار دیگر قدرت‌های جهانی (1+5) به همراه سازمان ملل را در یک صف واحد در مقابل تهران قرار دهد و موجب افزودن دوباره فشارهای اتحادیه اروپا و چین و روسیه و سازمان ملل به تهران شود.

دولت بایدن با نگاه به وضعیت هر 3 ملاحظه پیش گفته درباره زمان و نحوه و شرایط بازگشت دوباره به برجام تصمیم خواهد گرفت و انتظار ایران این است که دولت جدید آمریکا همزمان با احساس فوریت و ضرورت به حل بحران ها و مشکلات داخلی (از جمله بحران سلامت و کرونا و اقتصاد داخلی و...) از همان ابتدای استقرار در کاخ سفید برنامه ای مدون برای بازگشت به برجام نیز داشته باشد؛ برنامه‌ای که بازگشت بدون پیش‌شرط به برجام و لغو تحریم‌ها، از اولویت‌ها و گام‌های نخست آن باشد.