عصر ایران - ماه هاست که از جهش ویروس کرونا می شنویم و هر بار نگران می شویم که گونه جدید کووید-19 با ما چه خواهد کرد؟
قبل از هر چیز بدانید که جهش ویروس، یک پدیده کاملاً عادی در دنیای ویروس هاست. ویروس ها بعد از وارد شدن به درون سلول ها، آنها را تبدیل به کارخانه تولید خود می کنند. در این کارخانه های سلولی، نقشه ژنتیکی ویروس رونویسی و تکثیر می شود و کافی است در این رونویسی ها ، تغییراتی نسبت به نقسه اولیه ایجاد شود. اطلاعات ژنتیکی ویروس سارس-کو-۲ (عامل کرونا) حدود 30 هزار کاراکتر است و در هر جهش، تعدادی از این کاراکترها تغییر می یابند.
تا کنون صدها جهش ویروسی درباره کووید-19 گزارش شده است. اکثر این جهش ها، خنثی هستند و نه در قدرت شیوع و نه در میزان کشندگی، تفاوتی با نسخه های پیشتر از خود ندارند.

دانشمندان در سراسر جهان، جهش ها را تحت نظر دارند و اگر ملاحظه کنند که گونه خاصی، جمعیت بیشتری را مبتلا کرده است، نسبت به آن حساس تر می شوند و کشف نسخه جهش یافته جدید را اعلام می کنند.(مثل ویروس جهش یافته انگلیسی که 70 درصد مبتلایان به کرونا در ایران را طی یک ماه گذشته به خود اختصاص داده است.)

خبر خوش این که بسیاری از جهش های ویروسی می تواند در راستای تضعیف آن باشد چرا که اگر ویروس مدام کشنده تر شود، در نهایت با از بین بردن همه میزبانانش، خود نیز از بین خواهد رفت. از این رو، در جهت تضعیف خود حرکت می کند تا بتواند اصل حیاتش را تضمین کند.

برغم این خوش بینی علمی، اما هنوز زود است درباره کووید-19 به این جمع بندی برسیم که به زودی ضعیف می شود و خطرش از بین می رود کما این که در اوایل همه گیری کرونا، برخی دانشمندان تصور می کردند فقط چند ماه طول خواهد کشید تا ویروس جهش تضعیفی داشته باشد ولی فعلا که این اتفاق رخ نداده و دستکم سه گونه آن، خطرناک از ویروس اولیه هستند:انگلیسی، آفریقای جنوبی و هندی.

گونه های جدید چگونه نامگذاری می شوند؟

طبق یک سنت علمی، ویروس ها معمولاً را به نام محل کشف آنها نامگذاری می کنند. مثلاً در 24 آذر 1399 وزیر بهداشت بریتانیا از کشف گونه جدیدی از ویروس کرونا خبر داد و گفت که دستکم 1000 نفر در جنوب این کشور به این ویروس آلوده اند. این گونه جدید، اکنون به نام ویروس انگلیسی شناخته می شود.
اخیراً نیز مقامات بهداشتی ایران از احتمال کشف نوع جهش یافته ای از ویروس خبر داده اند که اگر قطعی باشد، نامش ویروس ایرانی خواهد بود.

حال به معرفی مهم ترین گونه های ویروس کووید-19 می پردازیم:

چینی (ووهان)

نخستین سویه شناسایی شده که از شهر ووهان در چین سرچشمه گرفته است و به نام کووید-19 شناخته می شود. چینی ها در سازمان بهداشت جهانی ،تلاش زیادی کردند تا در نامگذاری اولیه این ویروس نام چین ذکر نشود و موفق هم شدند.

انگلیسی

گونه انگلیسی ویروس کووید-19 که به نام B.1.1.7 شناخته می شود در پاییز 2020 شناسایی شد. به گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، این نوع از ویروس کرونا سریع‌تر و راحت‌تر از نوع ووهان پخش می شود و به طور بالقوه 30 درصد مرگبارتر از آن است، اگرچه پژوهش ها در این زمینه همچنان ادامه دارد.

آفریقای جنوبی

گونه آفریقای جنوبی که به نام B.1.351 شناخته می شود، جدا از واریانت یا گونه انگلیسی ظاهر و برای نخستین بار در اوایل اکتبر 2020 شناسایی شد. این واریانت برخی جهش های مشابه با سویه انگلیسی دارد. به نظر می رسد این واریانت نسبت به موارد دیگر واکنش کمتری به واکسن ها و درمان های پادتنی از خود نشان می دهد. نگرانی محققان دانش واکسن سازی جهان این است که نوع آفریقای جنوبی، تلاش های آنها را به نقطه صفر بازگرداند.

ساختار پروتئین اسپایک ویروس سارس-کو-2 که در جهش یافتن آن موثر است

برزیلی

واریانت برزیلی که به نام P.1 شناخته می شود برای نخستین بار در اوایل ژانویه شناسایی شد. به گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، به نظر می رسد این نوع گروهی از جهش های اضافه را دارد که بر توانایی ویروس برای پنهان ماندن از پادتن ها تاثیر می گذارد.

نیویورکی

این واریانت برای نخستین بار در شهر نیویورک آمریکا شناسایی شد و به نام B.1.526 شناخته می شود. یکی از جهش ها در این نوع شبیه به جهش مشاهده شده در واریانت آفریقای جنوبی است که به نظر می رسد به ویروس در فرار از واکنش بدن به واکسن کمک می کند. جهش نگران کننده به نام E484K شناخته می شود که در حداقل 59 سویه از کروناویروس مشاهده شده است.

کالیفرنیایی

این واریانت که به نام B.1.427/B.1.429 شناخته می شود، متفاوت از نوع انگلیسی به نظر می رسد. یکی از جهش ها به نام L452R بر پروتئین های شاخکی ویروس تاثیر می گذارد که ممکن است به آن اجازه حمله کارآمدتر به سلول ها را بدهد و آن را عفونی‌تر سازد. به نظر می رسد این نوع با شدت بیشتر بیماری و افزایش خطر نیاز به اکسیژن زیاد مرتبط است.

هندی

این واریانت که به نام B.1.617 شناخته می شود دارای دو جهش کلیدی در بخش شاخک های بیرونی ویروس است که به سلول های انسان متصل می شوند. به گفته سازمان بهداشت جهانی این نوع از ویروس کووید-19 در ماه دسامبر گذشته در هند شناسایی شد، اگرچه نسخه ابتدایی در اکتبر 2020 مشاهده شده بود. این نوع از ویروس به طور بالقوه می تواند عفونی‌تر باشد و نشانه های شدیدتر بیماری را موجب شود.

هند که تا یکی دو ماه قبل، به ریشه کن کردن کرونا امیدوار شده بود، ناگهان با این گونه جهش یافته مواجه شد و ظرف چند هفته، سیر صعودی مبتلایان و مرگ و میرها سراسر این کشور را در نوردید، تعداد قربانیان به 7 برابر رسید و بحران تخت خالی و اکسیژن به یک فاجعه ملی بدل شد. گزارش ها حاکی از آن هستند که حتی مراکز سوزاندن اجساد نیز ظرفیت این همه فوتی را ندارند.

فارغ از گونه ای جدید، آنجه مهم است این که فعلا مهم ترین سلاح ما، ماسک، رعایت فاصله، تهویه مناسب هوا در محیط های سربسته و تقویت مستمر سیتم ایمنی است تا در برابر این بلای جهانی، مصونیت بیشتری داشته باشیم.