عصر ایران؛ مهرداد خدیر- اولین مناظرۀ انتخابات ریاست جمهوری میان 7 کاندیدای تأیید شده را می‌توان به نسبت بضاعت نامزدهای باقی مانده از قلع و قمع‌ها، صریح‌تر و چالشی‌تر از آنچه تصور می‌شد، توصیف کرد.

هر چند حضور 7 نامزد انتخابات ریاست جمهوری در نگاه اول یادآور غیبت کاندیداهایی چون علی لاریجانی و اسحاق جهانگیری بود که حذف آنها ناباورانه‌تر از دیگران بود و در گستره‌ای وسیع‌تر غیبت محمود احمدی‌نژاد، علی مطهری، عباس آخوندی، مصطفی تاج‌زاده،سعید محمد و شماری دیگر را نیز می‌توان متذکر شد و از نام‌هایی چون زهرا شجاعی و عزت‌الله ضرغامی هم نمی‌توان غفلت کرد اما مناظره بین 7 نامزد برگزار شد: «محسن رضایی، عبدالناصر همتی، ابراهیم رییسی، محسن مهرعلیزاده، امیر حسین قاضی زاده هاشمی، علیرضا زاکانی و سعید جلیلی».

اوج اصطکاک و برخورد را در مواجهۀ «مهرعلیزاده و ابراهیم رییسی» از یک طرف و «عبدالناصر همتی و محسن رضایی» از سوی دیگر می‌توان جُست.

آنجا که مهرعلیزاده تحصیلات رییسی را زیر سؤال برد و با اشاره به ترک تولیت آستان قدس رضوی به قصد انتخابات ریاست جمهوری و ریاست قوۀ قضاییه و کاندیداتوری انتخابات ریاست جمهوری در عین ریاست قوۀ قضاییه گفت: «مردم می‌گویند شما سندروم پُستِ بی‌قرار دارید و گویا برنامه‌های دیگری هم دارید» و ابراهیم رییسی در مقام پاسخ مورد اول به سایت آموزش عالی ارجاع داد و دومی را ناشی از خواست مردم و نه قدرت طلبی دانست.

عبدالناصر همتی هم نوع تحصیلات محسن رضایی را زیر سؤال برد و رضایی در پاسخ گفت: مدرک مرا دکتر عارف امضا کرده در حالی که در این مواقع به نام استادان و دفاع از پایان‌نامه استناد می شود نه امضای نهایی پس از سیر اداری. همتی هم کیفیت حضور او در کلاس‌ها را مورد مناقشه قرار داده بود نه اصالت مدرک او را.

رضایی متقابلا چنان خشم گرفت که گفت اگر رییس جمهور شود عبدالناصر همتی و برخی دیگر از مدیران ارشد دولت روحانی را ممنوع‌الخروج و به دادگاه معرفی خواهد کرد که نشان از غلبۀ روحیۀ نظامی او داشت و احتمالا مشاوران به او توصیه خواهند کرد پوزیشن اقتصادی خود را حفظ کند چون تهدید به زندان و دادگاه اثر منفی دارد (و اصلا مگر رییس جمهور می‌تواند کسی را ممنوع‌الخروج کند؟) هر چند که همتی هم در واکنش گفت: «‌بنده هم شما را به عنوان مُخل اقتصاد کشور به قوۀ قضاییۀ آقای رییسی معرفی می‌کنم چون سال‌هاست در مجمع تشخیص مصلحت نظام، اف. ای تی. اف را گروگان گرفته‌اید» و طعنه ای هم با اشاره به جنگ به او وارد ساخت که شاید هرگز این گونه صریح و در مقابل دوربین‌ها نشنیده بود.

همتی در عین حال از ابراهیم رییسی خواست به او امان‌نامه بدهد چون به عنوان شهروند عادی و استاد دانشگاه کاندیدا شده و دیگر رییس کل بانک مرکزی نیست اما رقیب او همچنان رییس قوه قضاییه است و رییسی، واکنشی نشان نداد چون مایل نیست در قامت رییس دستگاه قضا در مناظره ها باشد هر چند همچنان در این سمت است اما با پرهیز از لحن تند، در عمل، امان‌نامه داد!

دربارۀ مناظرۀ اول به این نکات هم می‌توان اشاره کرد:

1. محسن رضایی پرسابقه‌ترین کاندیدا به حساب می‌آید و خود نیز با ارجاع به قبل و تکرار نمایش اسکناس هزار تومانی این نکته را یادآور می‌شد.

او اول بار در سال 84 کاندیدا شد اما 72 ساعت قبل از انتخابات کنار رفت و در سال‌های 88 و 92 نیز برای دومین وسومین بار نامزد شد و به این اعتبار چهارمین مرتبه است هر چند که خود سه نوبت می‌داند و 84 را به حساب نمی آورد و دوست دارد فراموش شود.

یک جملۀ رضایی اما در یادها می ماند: «آن قدر حذف صورت گرفته که قطار انقلاب به اسکوتر تبدیل شده است.» هر چند مشخص نکرد منظور او حذف های شورای نگهبان است یا تنگ شدن دایرۀ مدیران اما این سخن به مذاق منتقدان او هم خوش نشست.

با این حال و در موارد دیگر گفتار و رفتار سال 92 را تکرار می‌کرد. سعید جلیلی اما از آن فضا فاصله گرفته بود و به جای بیان ایدیولوژیک، سیمای یک نامزد عمل‌گرا و آرام را به خود گرفته بود و در فن بیان هم به شکل آشکاری قوی تر از دیگران به نظر می‌رسید.

شاید تنها در یک مورد آقای رضایی تغییر کرده باشد: این بار خود را نه «پاسدار اسلام» که «سرباز وطن» معرفی می‌کرد. (شاید برای آن که یادآور سردار سلیمانی باشد که در توصیف خود کلمۀ «سرباز» را به کار می‌برد).

با این همه سربازی که سابقۀ سال ها فرماندهی در جنگ هشت ساله را دارد و بارها صحنۀ اقتصاد را به جنگ تشبیه کرد شدیدترین جنگ اقتصادی در سه سال گذشته با اِعمال فشار حداکثری را به فراموشی سپرده بود و نشانی دیگری می‌داد!

2. تندترین ادبیات را علیرضا زاکانی داشت و جز این نیز از او انتظار نمی‌رفت. با این حال یک جا دقیق‌ترین جمله را گفت. این که اگر رد صلاحیت‌ها این‌گونه نبود شاید به جای مهرعلیزاده دیگری در برابر او می‌نشست. هر چند این را به قصد تحقیر رقیب گفت اما واقعیت نابرابری صحنه را توصیف می‌کرد. مراد او کیفی بود اما به لحاظ کمّی هم نه تنها 5 در برابر دو که با احتساب سؤالات جهت‌دار صدا و سیما که تحریم و کرونا در آنها غایب بود برخی 1+5 در برابر 2 را مناسب‌تر می‌دانند.

او دوست داشت عبدالرضا همتی را در هیأت حسن روحانی ببیند و به او بتازد. نکتۀ شگفت‌آور در سخنان او و برخی دیگر از نامزدهای اصول‌گرا که همواره به آمریکا می‌تازند اما این بود که تمام مشکلات سه سال اخیر را متوجه عملکرد دولت روحانی می دانستند بی‌کمترین اشاره به دونالد ترامپ و تحریم‌های فلج کنندۀ آمریکا. تا جایی که نویسندۀ این سطور تصور می‌کرد یک‌جا که زاکانی به همتی طعنه زد به شما باید جایزۀ نوبل شیمی می‌دادند به خاطر بلایی که بر سر اقتصاد آوردید همتی هم به او پاسخ دهد‌: و شما هم از ترامپ جایزه بگیرید که هیچ تقصیری را متوجه او ندانستید و شاید به این خاطر نگفت چون ترامپ همواره به تحریم‌های فلج کننده افتخار کرده و دوست ندارد نقش او نادیده گرفته شود.

3. در حالی که 15 ماه است کشور درگیر کروناست و بیش از 70 هزار ایرانی قربانی ویروس کووید 19 شده‌اند دریغ از یک یاد از این خیل هم‌میهنان و یک پرسش از زبان مجری دربارۀ برنامۀ نامزدها برای واکسیناسیون گسترده‌تر و جبران خسارات اقتصادی کرونا و نیز دوران پساکرونا و تنها نشانۀ کرونا ماسکِ دست‌یارِ مرتضی حیدری بود که گاه در قاب دیده می‌شد.

درست است که محور برنامه، موضوعات اقتصادی بود اما مگر 1.5 میلیون نفر به خاطر کرونا بیکار نشده‌اند؟

4. بخت با عبدالناصر همتی، یار بود که به عنوان آخرین نفر سخن گفت و به صراحت یادآور شد می‌داند که اکثریت فعلا تصمیم ندارند رأی بدهند اما از آنان خواست «نه» اعتراضی را نه با شرکت نکردن که با رأی دادن به او ابراز کنند.

5. هر چند آرام‌ترین فرد در تمام برنامه سید «امیر‌حسین قاضی‌زاده هاشمی» بود اما اتفاقاً گاف بزرگ در اطلاعات تاریخی را هم او مرتکب شد. آنجا که اصلاحات ارضی در سی چهل شاید 50 سال پیش را به اصل 4 ترومن نسبت داد و هر دو را هم به برنامه های «الوین تافلر» نویسنده کتاب «جابه جایی در قدرت» در سال‌ها بعد!

حال آن که ترومن به اصلاحات ارضی ربطی ندارد و چون جوان ترین بود طبعا در کتاب‌های تاریخ مدارس هم خوانده فشار «جان. اف. کندی» و نخست وزیری علی امینی منجر به اصلاحات ارضی شد و اصل 4 داستان دیگری دارد (‌نکتۀ چهارم سخنرانی هری ترومن رییس جمهوری آمریکا قبل از کندی که گفت کشورهای غنی برای کمک به کشورهای فقیر مسؤولیتی اخلاقی دارند یا همان برنامۀ امنیت مشترک آمریکا برای کمک به کشورهای توسعه نیافته و به منظور جلوگیری از گرایش آنان به سوی اردوگاه شوروی‌.) بین ترومن و کندی 10 سال فاصله است و تازه چه ربطی به تافلر دارند؟!

از گفتار و رفتار محسن رضایی هم برمی‌آمد که به دنبال آرای سهام‌داران بورس است و از این رو به «مال باختگان» نظر داشت. سعید جلیلی اما نیروهای ارزشی را مخاطب قرار داده بود منتها با ادبیاتی نرم‌تر و به جای اکتفا به انتقاد، برنامه ارایه داد و تنها به برجام طعنه می‌زد و این که تحریم‌ها برداشته نشد و اگرچه او هم بین 94 تا 96 و بعد از خروج ترامپ تفکیک قایل نمی شد اما به نسبت محسن رضایی منصف‌تر و مؤدب‌تر بود.

قاضی زادۀ هاشمی جدای آن نکته در بقیۀ مواقع متفاوت بود اما جدی به نظر نمی‌رسید و انگار بیشتر می‌کوشید خود را به جامعه بشناساند برای فرصت های بعد و شاید اگر انتخاباتی باقی بماند در ادوار بعد هم او را ببینیم.

عبدالناصر همتی اما کاملا جدی نشان داد. چندان که در پایان با دو دست و ده انگشت، از مخاطبان خواست هر یک 10 نفر را پای صندوق بیاورد چون چهار سال دیگر فرصت های کنونی هم از دست می‌رود.

مهر علیزاده نام سید محمد خاتمی را آورد و به درستی گفت که مناسب‌ترین عملکرد اقتصادی دولت‌های پس از انقلاب در دوران او بوده است. همان دولت که مهرعلیزاده در آن معاون رییس جمهوری بوده اگرچه هنوز هیچ تشکل اصلاح‌طلبی از او حمایت نکرده و جبهۀ اصلاحات هم تصریح کرده نامزدی ندارد. (البته فعلا)

سید ابراهیم رییسی از دور پیش با اعتماد به نفس‌تر به نظر رسید و این هم می‌تواند به خاطر حذف رقبای اصلی و هموار شدن مسیر باشد و هم احساس نارضایتی های اقتصادی هر چند که رنجش خود را از حملات مهر علیزاده پنهان نمی‌کرد. بالیدن به دو میلیون فالوئر اما شاید به مذاق کسانی که او را در هیأت روحانی سنتی بیشتر می‌پسندند خوش نیاید.

علیرضا زاکانی هم متهم شد نامزد پوششی است و اگر کنار برود مدعای همتی را تأیید کرده و اگر بماند آرا را خرد می‌کند و شاید کار به مرحلۀ دوم بکشد. پیش بینی می‌شود در دور بعد الفاظ تندتری به کار ببرد ولی همتی گفت چون نه تنها پوششی که «سوپر پوششی» است، من بعد دیگر با او کاری ندارد.

سعید جلیلی را اما می‌توان راضی‌تر از دیگران دانست و با این وصف بعید است به خواست کسانی چون حسین الله‌کرم برای انصراف به نفع ابراهیم رییسی تن دهد.

مناظرۀ اول تمام شد و باید دید آیا حسن روحانی رییس جمهوری و اسحاق جهانگیری سخن خواهند گفت تا عبدالناصر همتی بار دولت را به دوش نکشد؟

شاید یادآوری رفتار عزت‌الله سحابی برای حسن روحانی مناسب باشد که حتی وقتی او را حذف می‌کردند در دفاع از گفتمان مورد نظر خود به سود دیگران به میدان می‌آمد.