چرا کتاب نمی‌خوانیم؟

علی باجلان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: کتاب نمی‌خوانیم چون از کتاب خواندن خوشمان نمی‌آید و نمی‌دانیم که بسیاری از این خوشم می‌آیدها و خوشم نمی‌آیدها به‌کلی بی‌اعتبار هستند، زیرا براساس آموخته‌های تلقینی و سلیقه‌ای و تجارب پیش پا افتاده و دم‌دستی ما در محیط خانواده، تحصیل و کار و... و متأثر از افراد عموماً هم‌سطح با ما شکل گرفته‌اند و مادامی که با مطالعه و تلمذ از انسان‌های آگاه‌تر از ما محک نخوردند، معیار خوبی برای تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های ما نیستند.

وی تصریح کرد: کتاب نمی‌خوانیم چون بر این باور نادرست هستیم که با افزایش سن، عقل نیز به‌خودی‌خود رشد می‌کند درحالی‌که نمی‌دانیم رشد عقلی اکتسابی است و با فعالیت و پرورش فکری به دست می‌آید و بهترین محرک ذهن برای این منظور مطالعه است.

این دکترای کتابداری و اطلاع رسانی خاطرنشان کرد: کتاب نمی‌خوانیم زیرا فکر می‌کنیم پیچیده‌ترین مسائل را در هر عرصه‌ای می‌توانیم با ذهن پرورش نیافته و معلومات ناقص خود ساده‌سازی کنیم اما نمی‌دانیم که حتی مفاهیم به‌ظاهر ابتدایی نیز زوایایی تکمیلی و مراتبی پیشرفته دارند که در این قاعده نمی‌گنجند و خام‌اندیشی‌های ما راهی به آن‌ها نخواهد داشت.

باجلان اضافه کرد: کتاب نمی‌خوانیم زیرا نمی‌دانیم کافی دانستن اطلاعات تصادفی حاصل از گشت‌وگذار در فضای مجازی جای مطالعات هدفمند را به دو دلیل نمی‌گیرد.

وی بیان کرد: یکی از دلایل این است که بارش اطلاعات پراکنده و گاه متناقض، ما را به قدرت تجزیه‌وتحلیل نمی‌رساند و بمباران خبری برای اذهان سرگردان موجب سردرگمی بیشتر بوده و خود موجب نوع دیگری از بی‌خبری است که توهم خبردار بودن از همه‌چیز را به همراه دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد ادامه داد: کتاب نمی‌خوانیم زیرا از فواید و عواید داشتن ذهن باز، برتر و تحلیلگر، احساسات عالی، روشن و مجرب و بیان پربار، پخته و شیوا بی‌خبر هستیم.

باجلان عنوان کرد: کتاب نمی‌خوانیم زیرا از شک کردن در مبانی باورهای‌مان می‌ترسیم و نگرانیم برای بیشتر دانستن مجبور به پذیرفتن نادرستی دانسته‌های قبلی خود شویم.

کتاب نمی‌خوانیم چون هنوز در دوره فرهنگ شفاهی به سر می‌بریم

وی ادامه داد: کتاب نمی‌خوانیم زیرا با وجود رنج بردن از تناقضات فکری و حسی خود از آن‌ها آگاه نیستیم و کتاب نمی‌خوانیم زیرا به دو دلیل خود را بی‌نیاز از مطالعه میدانیم.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: به این دلیل که توهم همه‌چیزدانی داریم و از فرط ناآگاهی مسئله مبهمی برایمان وجود ندارد و لذت و منفعتی در آن نمی‌بینیم و آن را زحمتی می‌دانیم که ما به ازای مستقیم مالی ندارد.

باجلان اظهار کرد: کتاب نمی‌خوانیم چون کتاب نخوانده‌ایم؛ بدین معنا که خود را آن‌قدر موظف به انجام این کارنکرده‌ایم تا به آن نقطه صفری برسیم که سرآغاز چشیدن لذت شناخت خود و دنیای پیرامون است و مدخل ورود به جهانی فراتر که علایق و سلایق ما در آن به پرواز درمی‌آید و هر بار سطحی بالاتر و اوجی تازه را تجربه می‌کند که قابل‌مقایسه با سطح نازل و عامه‌پسند پیشین نیست.

وی تصریح کرد: کتاب نمی‌خوانیم چون هنوز در دوره فرهنگ شفاهی به سر می‌بریم و ملتی شنیداری هستیم و مسلماً هزار و یک دلیل می‌توان شمرد که دست‌به‌دست هم داده و جماعت فارسی‌زبان را از کتاب خواندن دور نگهداشته؛ دلایل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، حتی سیاسی؛ اما شاید یکی از دلایلی که کمتر به آن توجه شده، نگاه جامعه‌ ما به کتاب خواندن است.

این دکترا کتابداری و اطلاع رسانی خاطرنشان کرد: قبل از همه، کتابخوانی را باید به دو نوع تقسیم کرد: مطالعه اجباری که شامل کتاب‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها می‌شود که هدف از آن یادگیری مهارت‌های مختلف است و نوع دوم، کتابخوانی اختیاری که می‌تواند بخشی از تفریح و در نهایت فرهنگ عمومی و سبک زندگی باشد.

باجلان اضافه کرد: کتابخوانی از سر عادت و سرگرمی و حس نیاز به اقناع روح و روان الزاماً به فرد مهارت خاصی نمی‌آموزد، اما بدیهی است که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم روی زندگی او تأثیر می‌کند.

وی بیان کرد: در این مطلب بحث بر سر نوع دوم کتاب‌خوانی است که اتفاقاً به دلایل زیادی می‌تواند نه‌تنها مکمل و پشتیبان بلکه بخشی جداناپذیر از نوع اول کتابخوانی باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد ادامه داد: در بسیاری از کشورهای اروپایی و غربی، کتابخوانی اختیاری نوعی تفریح سالم تلقی می‌شود. کودکان، حتی از سنی که هنوز سخن گفتن نیاموخته‌اند، با کتاب به‌عنوان چیزی آشنا می‌شوند که قرار است جایی در بین روند یادگیری همراه با تفنن آن‌ها داشته باشد.

باجلان اظهار کرد: در کودکستان کتاب وسیله‌ای است که کودک را می‌خنداند و هم‌زمان چیزهای جدید و جالبی به او یاد می‌دهد، در مدارس ابتدایی، کتابخوانی تفریحی به کودکان کمک می‌کند که جهان اطراف خود را کشف کنند، برای یک نوجوان رمان وسیله‌ای است که با آن می‌تواند حس ماجراجویی و خیال‌پردازی خود را اقناع کند و به این صورت، برای یک جوان کتاب تبدیل به بخشی از سلیقه و سبک زندگی او می‌شود و برای یک بزرگسال کتاب خواندن کاری است که به او آرامش می‌دهد و این امکان را که از جهان واقعی پردردسر خود برای ساعتی هم که شده، خارج شود.

کتابخوانی اختیاری به مثابه یک فرهنگ و عادت درنیامده است

وی تصریح کرد: از این لحاظ در اروپا، دیدن افراد در حال کتابخوانی از گروه‌های مختلف سنی در اماکن عمومی و تفریحی، از لب ساحل گرفته تا پارک‌ها و از اتوبوس و قطار گرفته تا در کافه‌ها، صحنه‌ای عادی است و اغلب کسی به آن توجه نمی‌کند. حتی دیدن یک بی‌خانمان کنار خیابان که غرق در خواندن یک رمان است، هم تعجب کسی را برنمی‌انگیزد. کتاب خواندن، مثل قهوه نوشیدن و بازی‌های کامپیوتری و هزاران سرگرمی دیگر، بخشی از زندگی است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در کشور ما رسانه‌ها و نهادهای رسمی و غیررسمی زیادی وجود دارند که برای ترویج کتاب‌خوانی تلاش می‌کنند. با این وجود کتابخوانی اختیاری به مثابه یک فرهنگ و عادت درنیامده است. هرچند این امر عوامل پیچیده‌ای دارد که خارج از توان فردی و حتی جمعی جماعت فرهنگی است، اما یکی از دلایلی که ممکن است کمتر به آن توجه شده باشد، نفس نگاه جامعه‌ ما به کتاب و کتاب خوانی است.

باجلان اضافه کرد: اما با توجه به‌ضرورت این امر در جامعه رهبر عزیزمان در تاریخ فرمودند: امروز کتابخوانی و علم‌آموزی نه تنها یک وظیفه ملی که یک واجب دینی است. البته باید اذعان داشت که ملت ایران هنوز به رتبه در شأن کتابخوانی در جهان نرسیده است. بایستی کتابخوانی به یک سیره و سنت رایج بین مردم ایران تبدیل بشود. باید جوان ایرانی بداند که کتابخوانی برای برنامه‌ریزی آینده او خیلی مهم است.

وی بیان کرد: باید خرید کتاب در سبد اقتصادی همه ماها جایی پیدا کند و هر روزمان دارای وقت مشخصی برای کتابخوانی باشد اما لازم است مسئولین فرهنگی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی برای این موضوع برنامه‌ریزی راهبردی کنند و خود را در مسیر پیشرفت کتابخوانی ملت، خصوصاً نسل جوان مسئول بدانند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد ادامه داد: ایران فردا بایستی شاهد تیراژهای چندمیلیونی کتاب باشد، قطعاً با سرعت رشدی که تاکنون مردم ایران در این موضوع داشته‌اند، آینده زیباتر از امروز خواهد بود.

باجلان با اشاره به نکاتی کوتاه برای آغاز کتاب خواندن، افزود: لازم نیست هر چه دیگران می‌خوانند شما هم بخوانید. این‌یک مسابقه برای فخرفروشی نیست. هر کتابی که دوست دارید و با ذائقه و سلیقه‌تان جور درمی‌آید را بخوانید. کم کم مطالعه‌تان عمیق‌تر و حرفه‌ای‌تر می‌شود.

وی اظهار کرد: هیچ‌وقت برای شروع کتابخوانی دیر نیست احساس جا ماندن و وحشت نکنید شروع کنید فتح اورست هم با اولین قدم شروع می‌شود شما هم با اولین کتاب شروع کنید با یک زندگینامه یا داستان‌های کوتاه، خیلی زود گره می‌خورید به کتاب.

این دکترا کتابداری و اطلاع رسانی تصریح کرد: از پول دادن برای خرید کتاب احساس خسارت نکنید. یک کتاب ممکن است ۴۱ سال در کتابخانه شما بماند یا بعد از خواندن به دیگری هدیه بدهید. کتاب، هزینه نیست، سرمایه است. یک سرمایه فکری. اگر وقت خرید رفتن ندارید الان هزاران کتاب‌فروشی توی گوشی همراه شماست. با حوصله در اینترنت بچرخید، در مورد کتاب اطلاعات گیر بیاورید و بخرید.

باجلان خاطرنشان کرد: اگر شروع به خواندن کتابی کردید و لذت نبرید، آن را کنار بگذارید. عمر، کوتاه‌تر از این حرفه است که خودتان را آزار بدهید و البته دنیای کتاب بی‌اندازه وسیع است. یک کتاب دیگر بردارید و بخوانید. در ضمن هر کتابی که موجش همه را می‌گیرد لزوماً شاهکار نیست. به‌ویژه در اینستاگرام. نیازی به خجالت نیست چون کتابی که برای دیگران شاهکار است ممکن است به کام شما خوش نیاید. اصولاً با احتیاط به مُد نزدیک شوید. از لباس تا کتاب!

وی اضافه کرد: همزمان خواندن دو یا چند کتاب عیبی ندارد خود مغز بلد است چطور فایل‌هایش را دسته‌بندی کند. تداخل ایجاد نمی‌شود و هر بار بعد از خواندن یک صفحه همه شخصیت‌ها سر جایشان قرار می‌گیرند.

کتاب دست‌دوم بخرید

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد بیان کرد: اگر کتابی در کتابخانه دارید که خوانده‌اید یا تمایلی به خواندنش ندارید به مراکز تبادل کتاب یا جاهایی که کتاب دست دوم می‌خرند، ببرید. اگر به دیگری ببخشید که بسی نکوتر.

باجلان ادامه داد: دوست دارید بچه‌هایتان کتاب بخوانند؟ بعید است یک کودک با دستور والدین کتابخوان شود. آن‌ها به ما نگاه می‌کنند، وقتی خودمان کتاب نمی‌خوانیم و تمام مدت سرمان توی گوشی است، انتظار داریم آن‌ها با کتاب سرگرم شوند؟ بچه‌ها رفتار ما را بیشتر باور می‌کنند تا گفتارمان را.

وی اظهار کرد: اگر هزینه خرید کتاب نو ندارید، کتاب دست‌دوم بخرید. این روزها حتی در اینترنت هم می‌شود کتاب دست‌دوم خرید حتی می‌توانید با دوستان کتاب‌خوان دورهمی کتاب بخوانید یا به هم کتاب قرض بدهید.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: موقع خرید کتاب، با کتاب‌فروش‌ها حرف بزنید. بسیاری از آن‌ها خوش‌فکر هستند و اشراف کامل به بازار کتاب دارند، پیشنهادهای خوبی می‌دهند به‌ویژه در مورد آثار ترجمه شده. چون بعضی از ترجمه‌ها ممکن است یک کتاب خوب را غیرقابل تحمل کنند.

باجلان خاطرنشان کزد: به‌جای تکرار مکررات دیگران کتاب بخوانیم، به‌جای خواندن اخباری که جز حال بد هیچ حسی منتقل نمی‌کنند، به‌جای باور هر آنچه صاحبان قدرت می‌گویند کتاب بخوانیم، اما فقط یک کتاب نخوانیم.