آقای تهیه کننده ! ما سریال ساز نیستیم، شما عدد بدهید

در هفته گذشته در خبرآنلاین بودجه چند سریال که تلویزیون ساخته یا در دستور کار دارد که بسازد را بررسی کردیم. گزارشی تحلیلی که مبنای آن تخمین و شواهد موجود در رفتار صداوسیما در ساخت سریال‌های مشابه «الف ویژه» است.

 عدد ده هزار میلیارد تومانی که برای ساخت سریال موسی به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا تخمین زده‌شده بود -که بارها در گزارش شیوه استدلال آمده است- حاشیه‌های بسیاری را برانگیخت، بعضی به طنز، کنایه زدند و بعضی آن را با بزرگ‌ترین پروژه‌های سریال سازی جهان و هالیوود قیاس کردند. البته هدف آن هجمه نه سریال موسی و بودجه آن بلکه به نظر ابراهیم حاتمی کیا بود که دلایل بسیاری دارد و مجال طرح آن در این نوشته نیست.

اما مبنای عدد و رقم اولیه گزارش خبرآنلاین یعنی ۴ هزار میلیارد تومان برآورد بودجه برای ساخت دو سریال «سلمان فارسی» و «موسی» پیامبر، محمدرضا میرتاج الدینی نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس بود که در گفت‌وگو با تسنیم تأکید کرد: «البته باید تشکر کنیم از صداوسیما که دو سالی است سریال فاخرِ «سلمان فارسی» را آغاز کرده و سناریویِ «حضرت موسی (ع)» را هم پیش می‌برد. بالأخره هرکدام از این سریال‌ها، دو هزار میلیارد بودجه می‌خواهند.

سالی هزار میلیارد باید تزریق بشود تا این‌ها راه بیفتند. با بودجه‌های محدود صداوسیما به‌جایی نمی‌رسند و ما باید به دنبال منابع جدید برای حمایت از این کارهای بزرگ، نوسازی تجهیزات رسانه ملّی و آنتن‌هایی که دارند؛ ماهواره‌هایی که قرارداد می‌بندند و بخش‌های خصوصی و تحریم‌هایی که ایجاد می‌شود.»

منطق تخمین برای رسیدن به عدد ده هزار میلیارد تومان ما، چند برابر شدن بودجه تمام سریال‌های ساخته شده در این سال‌ها بود، با توجه به اینکه سریال موسی در مرحله فیلم‌نامه است و این اعتبار را دارد، در بهترین حالت با فرض اینکه ساخت اثر ۵ سال زمان خواهد برد و طی این مدت به دلایل متعدد فنی، بودجه و اعتبار این سریال افزایش خواهد یافت و قیمت تمام شده موسایِ ابراهیم حاتمی کیا در پایان پروژه همین حدود تخمین زده می‌شود (بازهم تأکید می‌کنیم تخمین زده می‌شود).

شواهد متعددی از سریال‌های قبلی وجود دارد که با چه برآوردی شروع کرده و با چه بودجه‌ای تمام کرده‌اند که به‌تفصیل در آن گزارش و گزارشی دیگر به آن پرداخته‌ایم؛ اما نکته کجاست؟

ما سریال ساز نیستیم، شما عدد بدهید
در میان واکنش‌های ریزودرشت به ابراهیم حاتمی کیا و گزارش خبرآنلاین یکی از واکنش‌های اولیه اظهارنظر «محمود رضوی» تهیه‌کننده سریال بود. او در توییتر فیلتر شده برای مخاطبانش و احتمالاً در واکنش به گزارش خبرآنلاین نوشت: «حاکمی مردی را به هزار ضربه شلاق محکوم کرد. مرد گفت: ای حاکم، یا شلاق نخورده‌ای یا هزار نمیدانی چقدر است! حالا داستان همین است یا سریال نساختید یا ۱۰ هزار میلیارد نمی‌دانید چقدر است! شما که می‌خواستید دروغ بگید لااقل ۱۰ هزار میلیارد دلار می‌گفتید که باکلاس باشه و بتونید فحش آبدارتر بدید!»

رضوی ما را دروغ‌گو خطاب کرد و اصلاً به این‌که ما تخمین زده‌ایم و شاید و اگر و اما در گزارش داشتیم، توجه نکرد، فارغ از اینکه شیوه استدلال رضوی خودش جای بحث دارد و به نظر یک ترم جدید در اقتصاد است؛ یعنی اگر امروز اقتصاددانی درباره گرانی گوشت حرف بزند حتماً باید قصاب باشد و صبح سحر دو شقه گوسفند را سلاخی کرده و یک ران را در ترازو گذاشته باشد که بتواند درباره گرانی گوشت سخن بگوید وگرنه هجو گفته است، یا اگر شما امروز تخم‌مرغ خریدید و گفتید گران شده، باید خودتان یا مرغتان در تولید تخم‌مرغ مملکت سهیم باشید والا شمایی که مرغ ندارید نباید درباره گرانی تخم‌مرغ حرف بزنید. محمود رضوی منطق ما (که اگر «n» دفعه الف برابر با ب باشد، احتمال آن وجود دارد که در دفعه n+۱ هم الف برابر ب خواهد) را نپذیرفته است.

حداقل برابر منطق خودش (آنان که در ساخت اثری نقشی ندارند آنچه درباره آن می‌گویند، دروغ و خالی از امر واقع است) بگوید او و گروه تهیه سریال موسی چه تخمینی برای ساخت دارند، به گمان آن‌ها چه زمانی (هرچند سالی که پیش‌بینی دارند، از ساخت دکور گرفته تا تدوین و... که ما نمی‌دانیم) سریال موسی به پخش و آنتن می‌رسد و آن زمان هزینه و قیمت تمام‌شده برای مردم چند است. حتماً تخمین و برآوردی دارند.

شما هم به پول بیت‌المال حساس باشید
نکته دیگری که در این ماجرا وجود دارد حساسیت رسانه و مردم در خصوص بودجه است، چرا چون صداوسیما از پول بیت‌المال هزینه می‌کند، بودجه این سازمان عریض و طویل هم از مالیات ما مردم و هم از انفال که سهم آیندگان است تأمین می‌شود، پس حق بدهید که با جدیت و با هر احتمالی و تخمینی این بودجه به بحث گذاشته شود.

آقای رضوی اگر از بودجه شخصی و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی همچون آثار هالیوود، این اثر را تهیه کرده و می‌ساخت کسی مشکلی نداشت، قطعاً آنجا مسئله سرمایه و سرمایه‌گذار مطرح بود و بحث سود و منفعت شخصی و گروهی؛ و ارتباطی به مردم و رسانه‌ها پیدا نمی‌کرد، مگر آنجا که آن اثر را ببینند و دوست داشته باشند و یا نداشته باشند؛ اما اینجا این‌گونه نیست.

حساب‌وکتاب شما و باورتان به روز قیامت به‌جای خود که مثقال به مثقالش را باید جوابگو باشید؛ اما این باور مانع از آن نمی‌شود که در پیشگاه مردم برای ریال به ریال آن جواب پس ندهید. اصلاً نکته عجیب در آن است که آقایان ناراحت می‌شوند و با تندی و ترشی جواب می‌دهند، رسانه زبان مردم است، امری را بررسی می‌کند و می‌پرسد، حداقل در این حد گردن بگیرید و جواب بدهید.

چرا این همه مصر؛ چرا این همه فرعون
شاید پرسش اصلی‌تر این است کی و کجا باید از مردم پرسیده شود که پول شما را چرا و چگونه هزینه می‌کنیم، چرا تلویزیون این‌همه بازسازی مصر باستان را در دستور کار دارد و هیچ حرفی و خبر از ایران باستان نیست. اگر درباره پیامبران الهی- ابراهیمی می‌سازید، آیا واقعاً تراز با آنچه بوده و اتفاق افتاده ساخته‌اید. بگذارید مثالی واضح بزنم، سریال یوسف پیامبر «فرج‌الله سلحشور» آیا واقعاً تراز آن همه جای و جایگاه یوسف در ادبیات فارسی را داشت؟ آن همه بیت‌های نغزی که حافظ و سعدی و دیگران سرودند و تصویری از این پیامبر قوم یهود ساختند، این سریال با آن همه هزینه توانست جایی در ادبیات و هنر باز کرده و بازتاب دهد!؟

واقعاً قصد نقد ندارم، خود آقایان که می‌خواهند موسی را بسازند سریال یوسف را تأیید می‌کنند؟ سریالی که در دیالوگ‌نویسی و شخصیت‌پردازی مشکل داشت، در کارگردانی ایرادهای محرز و آشکار به چشم می‌خورد، نورپردازی اغراق شده و دکورهای بد ساخته‌شده که هیچ شباهتی به مصر باستان نداشت.

فارغ از اینکه یک فرد مسلمان معتقد تمام الگوهای اسلام (با تفاسیر خاص) را در خصوص حجاب در آن سریال رعایت کرده بود و هیچ ردی از پوشش مصریان در این اثر نبود. شما امروز می‌توانید وجب‌به‌وجب موزه قاهره و آثار مصر باستان را در اینترنت جستجو کنید، آیا واقعاً سریال یوسف ردی از آن هنر و شکوه دارد؟

در این سریال آن‌قدر زنان پوشیده بودند که انگار ریشه گشت ارشاد در مصر باستان بوده است. اگر نمی‌شود آن مردم را آن‌گونه که بودند، نشان داد، چه اصراری است که بسازید و در بازسازی تاریخ کج‌تابی داشته باشید.

بگذریم از دیالوگ‌هایی که به لحاظ تاریخی اشتباه بودند، از جمله آنجا که یوسف پیامبر بارها می‌گفت: باید سیلو بسازیم، یا آن‌ها به سیلوها حمله کردند و... نه واژه قرانی خزائن (قَالَ اجْعَلْنِی عَلَی خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ ﴿۵۵﴾[یوسف] گفت مرا بر خزانه‌های این سرزمین بگمار که من نگهبانی دانا هستم) و ترکیبات آن همچون «مخزن» و... نه واژه با ریشه ایرانی «انبار» بلکه واژه فرانسوی سیلو.

یعنی نویسنده محترم برای نوشتن آن‌قدر تحقیق نکرده است که در چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح -که مصریان آن تمدن باشکوه و اهرام را ساخته‌اند، از واژه سیلوی فرانسویان -که در آن زمان هنوز به تکنولوژی خانه درختی هم نرسیده بودند- استفاده نمی‌کردند و اگر قرار است محل انباشت غله را از آن زبان برگردانند یا باید به زبان عربی که ریشه‌اش در زبان‌های سامی است، وفادار باشد یا معادل زبان کهن قابل‌فهم فارسی بیابد، جالب آنجاست که سیلو در دوره مدرن به زبان فارسی آمد.

البته این مشت نشانه خروار است و اگر لازم باشد می‌توان به تک‌تک معادل‌ها در این سریال رسید، عرضم این است که بودجه برای سریال بزرگ گرفته شده و خرج شده اما ابتدائیات یعنی تحقیق درباره زبان دوره یا وفاداری به زبان عبری تورات یا زبان عربی قرآن به‌عنوان مسلمان نشده و به‌یک‌باره واژه غریب سیلو سبز می‌شود.

نمی‌خواهم ملانقطعی ای باشم ولی به‌عنوان یکی از افراد این جامعه که سریال نساخته‌ام حق‌دارم از نویسندگان بخواهم درباره چیزی که می‌نویسند تحقیق کنند و درست بنویسند و آن همه طراوت زبان فارسی درباره قصه‌ای را هدر ندهند.

در کوی تو معروفم و از روی تو محروم/ گرگ دهن آلوده یوسف ندریده

الحق و الانصاف شما به این شاهکار سعدی نگاه کنید بعد درمی‌یابید فرج‌الله سلحشور با یوسف پیامبر که در قرآن قصه‌اش، احسن القصص است، چه کرده. البته آن مرحوم به‌قدر وسع کوشید اما تاریخ انتظار بزرگی دارد.

نکته دیگر اینجاست همین سریال یوسف چه بازتابی در منطقه و جهان اسلام داشت؟ آیا هزینه تولید و ساخت اثر به تلویزیون برگشت؟ آیا صداوسیما توانست این سریال را به شبکه‌های جهانی حتی جهان اسلام بفروشد؟ آیا درآمدی حاصل شد؟ سود فرهنگی این پروژه بزرگ چه بود؟ آیا منافع آن حاصل شد و اگر این‌چنین است آیا گزارشی به رسانه‌ها و مردم در این خصوص ارائه شده است؟

برای آن‌که جانب انصاف را رعایت کرده باشم باید بگویم کسی درباره داوود میرباقری (نویسنده و کارگردان) چه وقتی تاریخی نوشته و چه وقتی معاصر، خرده‌ای نگرفته است چرا که او کار حرفه‌ای‌اش را بلد است، اگرچه در پرونده او هم «معصومیت ازدست‌رفته» کار ضعیفی است؛ اما آن‌قدر اثر خوب دارد که بتوان گفت از میان آثار خوب و متوسطش یکی هم ضعیف است.

به نکته اصلی اگر بازگردم این است که شما نمی‌توانید از بودجه مردمان امروز و آیندگان بردارید و پاسخگو نباشید. بماند از اینکه آیا خواست و اراده مردم در این زمان و زمانه در سریال سازی نقشی دارد؟ روند رو به افول بازدید مخاطب از تلویزیون مطابق گفته مدیران آن مجموعه، می‌تواند نشانی از خواست و خواسته مردم باشد.

گزارش: حسین قره

2024 چه سالی بود/ پاسخ روزنامه‌نگار مشهور به پرسش‌های مخاطبان/ ایلان ماسک تیشه به ریشه توییتر زد

بیشتر بخوانید:

تصویر برداری فصل جدید سریال سلمان فارسی در ایران ؛ ساخت دکورهای ماندگار

سریال سلمان فارسی ؛ تصویربرداری بخش ایران بعد از بیزانس

از سریال «سلمان فارسی» چه خبر؟

تماشاخانه

قهوه ترک یا اسپرسو کدام برنده واقعی هستند؟ دو سبک، دو تجربه (فیلم)

آنچه از بم برجای ماند / ۲۱ سال بعد، هنوز برخی زخم‌ها باز هستند (فیلم)

فیلم های دیگر