چالش تمدید قرارداد صادرات گاز به ترکیه؛ ایران نه گاز دارد، نه توان رقابت با رقبا

در میان هیاهوی تلاش ترکیه برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه، ایران با وجود داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان، در حال تبدیل شدن به یک تماشاگر ناامید است.

پارسا ملکی در نفت خبر نوشت: ایران برای باقی ماندن در بازار گاز ترکیه باید پیشنهادی به مراتب جذاب‌تر از گذشته ارائه دهد. قیمت گاز ایران باید با قیمت‌های رقبایی مانند روسیه و آذربایجان رقابت‌پذیر باشد

در میان هیاهوی تلاش ترکیه برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه، ایران با وجود داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان، در حال تبدیل شدن به یک تماشاگر ناامید است. قراردادی 25 ساله که روزگاری نمادی از همکاری‌های اقتصادی دو کشور بود، اکنون در سال 2026 به پایان می‌رسد و چشم‌انداز تمدید آن در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است. در طول این سال‌ها، ایران از طریق خط لوله تبریز-آنکارا، سالانه به طور متوسط 9-10 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کرده است و درآمدی بین 1.5 تا 2.5 میلیارد دلار در سال (بسته به قیمت جهانی گاز) از این محل کسب می‌کرده است، اما این تمام ماجرا نیست.

ایران که زمانی دومین تامین‌کننده بزرگ گاز ترکیه بود، اکنون سهم 9 درصدی از بازار این کشور را در اختیار دارد و با چالش‌های متعددی روبرو است. از یک سو، میدان گازی پارس جنوبی، که بیش از 70 درصد گاز ایران را تامین می‌کند، با افت فشار و کاهش تولید مواجه شده است. از سوی دیگر، مصرف داخلی گاز در ایران به دلیل رشد جمعیت، توسعه صنایع و الگوی مصرف ناکارآمد، سالانه بین 5 تا 7 درصد افزایش می‌یابد.این دو عامل در کنار هم، توان صادراتی ایران را به شدت محدود کرده‌اند.

در این میان، رقبای ایران بیکار ننشسته‌اند. روسیه با ارائه تخفیف‌های چشمگیر، قراردادهای بلندمدت و سرمایه‌گذاری در خطوط لوله TurkStreamو Blue Streamبازار ترکیه را قبضه کرده و در سال 2023 با صادرات 21 میلیارد متر مکعب، 45 درصد از گاز مورد نیاز این کشور را تامین کرده است.جمهوری آذربایجان نیز با توسعه میدان شاه‌دنیز و احداث خطوط لوله TANAP (Trans Anatolian Natural Gas Pipeline) و TAP (Trans Adriatic Pipeline) سهم خود را در بازار ترکیه به طور پیوسته افزایش داده و در سال 2023 حدود 9.3 میلیارد متر مکعب گاز به این کشور صادر کرده است.

ترکیه نیز با کشف میدان گازی 710 میلیارد متر مکعبی ساکاریا در دریای سیاه و برنامه‌ریزی برای رساندن تولید سالانه این میدان به 15 تا 20 میلیارد متر مکعب، در حال کاهش وابستگی خود به واردات گاز است.علاوه بر این، ترکیه با سرمایه‌گذاری در پایانه‌های LNGو امضای قراردادهای خرید گاز مایع از کشورهایی مانند قطر، الجزایر، نیجریه و ایالات متحده، به دنبال تنوع‌بخشی به منابع تامین گاز خود است.امضای قرارداد 10 ساله شرکت بوتاش ترکیه با اکسان‌موبیل برای خرید سالانه 2.5 میلیون تن LNGاز آمریکا، نشانه‌ای روشن از این استراتژی است.

قرارداد مشروط

در این شرایط، آیا امکانی برای تمدید قرارداد گاز ایران و ترکیه وجود دارد؟ پاسخ به این سوال مثبت است، اما بسیار مشروط.ایران برای باقی ماندن در بازار گاز ترکیه باید پیشنهادی به مراتب جذاب‌تر از گذشته ارائه دهد.قیمت گاز ایران باید با قیمت‌های رقبایی مانند روسیه و آذربایجان رقابت‌پذیر باشد.تخفیف‌های چشمگیر و شرایط قراردادی انعطاف‌پذیر می‌تواند تا حدودی ترکیه را به تمدید قرارداد ترغیب کند.

اما مهم‌تر از قیمت، تضمین حجم صادرات پایدار است.ترکیه دیگر به ایران به عنوان یک تامین‌کننده قابل اتکا نگاه نمی‌کند.ایران باید با سرمایه‌گذاری عظیم در صنعت گاز خود، مشکل کاهش تولید در میدان پارس جنوبی را حل کند.رقمی حدود 80 میلیارد دلار برای توسعه میادین گازی و جبران کاهش تولید تخمین زده می‌شود.علاوه بر این، ایران باید مصرف داخلی خود را بهینه‌سازی کند تا ظرفیت مازاد برای صادرات ایجاد شود.

در حال حاضر، چشم‌انداز تمدید قرارداد بسیار تیره و تار است.ترکیه به وضوح به دنبال کاهش وابستگی به گاز ایران است و ایران نیز در شرایطی نیست که بتواند پیشنهادی وسوسه‌انگیز ارائه دهد.سکوت مقامات دو کشور در مورد آینده این قرارداد نیز بر ابهامات موجود می‌افزاید.

از دست دادن بازار گاز ترکیه برای ایران یک ضربه اقتصادی بزرگ خواهد بود.درآمد سالانه1.5 تا 2.5 میلیارد دلاری حاصل از صادرات گاز به ترکیه، سهم قابل توجهی در درآمدهای ارزی ایران دارد.علاوه بر این، از دست دادن این بازار به معنای از دست رفتن یک اهرم سیاسی در روابط دو کشور و همچنین حذف تدریجی ایران از معادلات انرژی منطقه خواهد بود.

در نهایت، آینده قرارداد گاز ایران و ترکیه و به طور کلی نقش ایران در بازار گاز منطقه به توانایی این کشور در حل مشکلات ساختاری صنعت گاز، ارائه یک پیشنهاد رقابتی و دیپلماسی فعال انرژی بستگی دارد.در غیر این صورت، ایران به تدریج از بازار گاز ترکیه حذف خواهد شد و رویای تبدیل شدن ترکیه به هاب گازی منطقه بدون حضور ایران محقق خواهد شد.