شهرهای آینده در دورنمایی پس از کرونا

باید تغییر کنیم ... این داستان زیبای ماست

بیشتر از یک ماه در خانه ماندن اجباری آنقدر کافی هست که به تمام اجزای خانه و به حس و حال تک تک لحظه‌هایش بیشتر دقت کنی و با خود فکر کنی که چطور خانه‌ها می‌توانستند مطلوبتر باشند و کاربردی‌تر. که چه خوب است اگر خانه بالکنی داشته باشد و پنجره‌ای با منظره‌ای دیدنی! یا بامی قابل استفاده برای روزها و شب‌های نایابی پیاده رویهای شهری، قدمی بر آن بزنی و هوایی بخوری و شاید هم بساط جوجه کباب سیزده بدرت را در آن برپاکنی ...  و حالا از خود می‌پرسی که آیا جهان پس از کرونا قرار است ساختمانهایش تغییر کند؟ یا چطور می‌توان شهرها را برای مبارزه با همه‌گیری‌های مشابه در آینده دوباره طراحی کرد تا آماده‌تر باشد؟

در این  زمینه گفت وگویی دارم با آرمین محسن دانشگر، معمار ایرانی مقیم اتریش که یکی از معماران برگزیده  اجرای پروژه شهر هوشمند وین است؛ یکی از بزرگترین طرح‌های توسعه شهری اروپا. سی سال است که در شهر وین زندگی می‌کند و ویژگی پروژه‌هایش برای من، نگاه به آینده و سبز اندیشی در ساخت و ساز آنهاست. نگاهی که ساخته‌هایش را ماندگار کرده و جوایز زیادی را برایش به ارمغان آورده است. 

او  از این همه‌گیری ویروس در دنیای معاصر و  تاثیر اتفاقی مشابه آن در شهرهای اروپایی چنین می‌گوید:

در طول تاریخ شیوع بیماری سبب ایجاد نوآوری‌هایی در طراحی شهری شده است. برای مثال بیش از یک قرن پیش مبارزه با بیماری همه‌گیر تب اسپانیایی که موجب کشته شدن تعداد زیادی از مردم نیز شد، ساخت سیستم‌های لوله کشی و فاضلاب جدید و تدوین قوانین جدید منطقه‌بندی برای جلوگیری از ازدحام بیش از حد را به شکل یک ضرورت درآورد.

بدون شک شیوع ویروس کرونا هم باعث تغییرات زیادی می‌شود. حوزه‌های بهداشتی تغییر خواهد کرد و برروی ساخت شهرها و ساختمانهایمان تاثیر خواهد گذاشت و اطلاع از شیوه انتقال سریع ویروس بر شهرها و زندگی روزانه اثر خواهد گذاشت.

دیوید گرین – مدیر شرکت پرکینز ویل – یک شرکت طراحی محصولات بهداشتی، معتقد است در آینده نزدیک  موضوعات گسترده‌تری از حوزه سلامتی برای شهروندان مطرح می‌شود مثل بهره بردن از قابلیت پیاده‌روی به عنوان ابزاری برای کاهش چاقی و دیابت. بنابراین باید در انتظار تغییر طراحی شهرها بود.

بخشی از این تغییر ممکن است به معنای ایجاد ساختمانهایی باشد که می‌توانند در صورت بروز یک بیماری همه‌گیر یا نوع دیگری از فاجعه به سرعت تغییر کاربری دهند. ما در حال طراحی مجدد فضاهای عمومی هستیم تا بتوانند به عنوان مناطق لجستیکی و درمانی در شهرها برای همه‌گیری این بیماری فعالیت کنند. یا محله‌هایی که بتوان سریع در آنها بیمارستان طراحی کرد و برای اینکه این بیمارستان مکان مطمئنی برای مبارزه با ویروس باشد به انتخاب و طراحی اجزای آن دقت می‌شود که برای مثال کف آن قابلیت شست و شوی بهتری داشته باشد یا برای انتقال هوا از تکنولوژی متفاوت از ساختمانهای عادی استفاده شود.

و بدون شک همانطور که در چین دیدیم افراد را در حین ورود و خروج از ساختمانها کنترل می‌کردند، از نظر داشتن تب یا اطلاعات دیگر، ساختمانهای آینده باید برای شناسایی و مبارزه با این ویروس‌ها مسلح بشوند. لازم است ورودی ساختمانها به گونه‌ای طراحی شود که بتوانیم اطلاعات افراد را برای کنترل بیماری داشته باشیم البته با حفظ احترام به حریم شخصی افراد و با بروز اتفاقی براساس آن اطلاعات سریع محیط را آماده کرد.

 چگونگی طراحی شهری بر روند شیوع ویروس کرونا که هم اکنون دنیا با آن روبروست، تاثیر‌گذار بوده است. 

اگر روند گسترش شیوع این بیماری همه گیر را با طرح فیزیکی شهرها درنظر بگیریم که شامل مواردی همچون تراکم جمعیت است، متوجه می‌شویم که طراحی بهتر می‌تواند به کاهش جمعیت در جایی که ویروس‌ها به راحتی گسترش می‌یابند نیز کمک کند.

با شیوع ویروس و محدودیت تردد، بیشتر متوجه شدیم – همانطور که همیشه فریاد می‌زدیم در بحث طراحی شهری – که چقدر این پارک‌ها و درختان برای نفس کشیدن شهر مهم هستند و چقدر اهمیت دارد که طراحی شهر و ساختمان سبز باشد.

و نکته مهم دیگر این است که دولت‌ها برای بازیابی عملکرد اقتصادی خود و مردمشان، باید تولیدکنندگان محلی در هر ناحیه را شدیدا حفظ کنند تا زمانی که صادرات و واردات را کنار می‌گذاریم، جهان هستی کمتر با مشکلاتی اینچنین روبرو شود.

کشاورزی شهری بدون شک جهانی می‌شود و ما سعی خواهیم کرد که از تهیه مایحتاجمان از راه‌های دور اجتناب کنیم و به تولیدکنندگان محلی در هر زمینه‌ای روی بیاوریم.

اما ایا شیوع ویروس در طراحی خانه‌های ما نیز تاثیر خواهد گذاشت؟

بی شک بیشتر خانه‌ها و نه آپارتمان‌ها، به نوعی طراحی می‌شوند که خیلی سریع به پناهگاه‌های بهتری تبدیل بشوند و بتوانند تولید برق و آب داشته باشند و سریع در زمان بحران خودکفا شوند. همچنین امکان تصفیه و خنثی‌سازی هوا در ساختمانها در نظر گرفته می‌شود همانگونه که در هواپیماها باید به این مساله توجه شود.

 خانه‌ها هم باید به عنوان دفتر کار جدید دیده شوند و در طراحی آنها این مساله در نظر گرفته شود.

و یک اتفاق خیلی ساده اما مهم و تاثیرگذار، هم شستن دستهاست. در این دوران شستن دستها اهمیت زیادی پیدا کرد و خیلی از مردم، چه در ایران و چه در کشورهای اروپایی، سطلهایی را گذاشتند تا هنگام عبور دستهایشان را بشویند. یعنی همه طراح و معمار شدند و فهمیدند چقدر این شستن دستها مهم است! و حالا باید در ساختمانی که طراحی می‌کنید امکانی برای شستن دستها پیش از ورود به ساختمان در نظر بگیرید.

و موارد اینچنینی بسیار زیاد است. مثلا خیلی‌ها دیدند چقدر خانه‌های قدیمی بهتر بودند چرا که در دوران قرنطینه از بنا بیرون می‌آمدند، حیاط بود و حوض داشت و فکر کردند که چطوراست که در طراحی به این سمت پیش برویم. اینکه چطور هشتی قدیمی خانه‌ها در ایران، محلی بود برای تمیز کردن. یعنی وقتی وارد آن  می‌شدیم گرد وغبار را می‌تکاندیم و بعد وارد دالان‌های مختلف می‌شدیم که به حیاط می‌رسید و این خودش مثل یک سم‌زدایی یا برطرف کردن ویروس بود. از آن طرف در حیاط یک حوضی بود که دست و صورتت  را می‌شستی و وارد بنا می‌شدی بدون اینکه ویروسی دستکم در دستها مانده باشد.

این اتفاق در اروپا در خانه‌های قدیمی هم با وجود "وراندا" می‌افتد یعنی وقتی وارد خانه می‌شدید درواقع  وارد وراندا می‌شدید که معمولا برای این بوده که بیماران را برای دیدن آفتاب بیشتر یا تنفس هوای بهتر آنجا نگه می‌داشتند. همچنین مکانی بوده که کفش و لباس را پیش از ورود به خانه در می‌آوردند با توجه به اینکه در زمان قدیم تعداد بیشتری در یک خانه زندگی می‌کردند.

و شاید این حس که خانه‌های قدیمی محل بهتری برای زندگی بوده‌اند از همین جا می‌آید؟

یک نکته خیلی مهم که فکر می‌کنم باید حتما به آن اشاره بشود این است که در این روزها، در نوشته‌ها در سایتها و وبلاگها و پیامهایی که دریافت می‌کنید در فضای مجازی همه از خانه‌های قدیمی نوشته‌اند و حیا‌هایی که داشتند یعنی به نکته خیلی مهمی اشاره می‌کنند بدون اینکه معمار یا طراح باشند و این مساله محیط زیست است و اینکه چقدر متوجه اهمیت این سبزی و درختانی که در آنجا هست شده‌اند!  وقتی بچه بودم پدربزرگم همیشه برای من از نهری که در کنار آن می‌نشستند و چای روی آتش می‌خوردند، تعریف می‌کرد. همیشه آن گذشته خیلی زیباست.  حتی الان که ما در فضاهای مجازی با دوستان دورهمی قدیمی صحبت می‌کنیم همه  از گذشته خیلی خوب حرف می‌زنند ولی هیچکس به آینده امیدوار نیست!

در حالیکه من برعکس معتقدم درست است که گذشته قشنگ بوده اما این مهم است که ما چه چیزی به آینده می‌دهیم؟ و چه بستری برای آیندگان آماده می‌کنیم؟

به نظرم خیلی خیلی واجب هست که کارمان را ادامه بدهیم و ناامید نباشیم. حتی اگر یک کار کوچک هم می‌سازیم، این کار کوچک برای آینده، برای فرزندمان، به معنای این است که او هم شروع کند و آن را ادامه دهد.

و مهمترین چیزی که شیوع ویروس به ما یادآوری کرد چه بود؟

 فکر می‌کنم این تشر رفتن ویروس کرونا  نکته مهمی را به ما یادآور شد که ما باید تغییر و دگرگونی را بپذیریم و درک کنیم که نمی‌توان با تمام اطلاعات قبلی به آینده فکر کرد.

و این تشر، عاملی شد که به بهتر ساختن فکر کنیم به اینکه هیچ کس مجبور نیست خیلی باهوش باشد! اما همه وظیفه دارند دستکم برایش تلاش کنند و برای این تلاش، برای یک تغییر در حد یک تمرین ساده، ما باید تغییر کنیم ... این داستان زیبای ماست ... این همان رویای ماست ... دگر گونی ...

و ما باید تغییر بدهیم ... و اگر کاملا درک نکنیم و نپذیریم که تغییرپذیر هستیم، به طور حتم کل این داستان را درک نخواهیم کرد. به این دلیل که هر نسلی تصور می‌کند کمال مطلق است اما اینطور نیست و ما باید از این دگرگونی درس بگیریم.

فکر می‌کنم کلی کار هست برای انجام دادن ... زیبایی کار اینجاست که احتمالا چیزی در حدود 50 سال یا 80 سال دیگر ما به نهایت هر چیزی دست پیدا می‌کنیم و بعد این امکان را به فرزندانمان خواهیم داد که آ‌نها داستانی نو خلق کنند... فرهنگی جدید ...