کرونا؛ دنیا کی واکسینه می‌شود؟

"واکسن برای برگرداندن ورق همه‌گیری کرونا بزرگترین امید است."
"اما برای محافظت از مردم دنیا، باید مطمئن شویم که افراد در معرض خطر، همه جا و نه فقط در کشورهایی که پول واکسن را دارند، مصون شوند".
این گفته‌های تدروس آدانوم گبره‌یسوس رئیس سازمان جهانی بهداشت است.

 

به گزارش یبی بی سی، ما می‌دانیم که برای برگرداندن دنیا به حالت عادی واکسن کرونا نقش اساسی دارد اما موانع بسیار، راه بعضی کشورها را بسیار طولانی‌تر می‌کند. به عنوان مثال، بعضی کشورها و بلوک‌های سیاسی به محض در دسترس قرار گرفتن واکسن شروع برای خرید آن به رقابت برخاستند. این "ملی گرایی واکسنی" کشورهای فقیرتر را به ته صف هل می‌دهد. مسائل دیگر مثل اکراه در زدن واکسن، دشواری‌های تولید و مشکلات توزیع و عرضه هم مانع راه رسیدن به ایمنی جمعی (گله‌ای) جهانی هستند که هدف نهایی مبارزه با کرونا است. با در نظر گرفتن این موانع، انتظار می‌رود واکسیناسیون جهانی در مبارزه با کرونا کی به ثمر بنشیند؟

روند واکسیناسیون چگونه پیش می‌رود؟
برنامه‌ ایمنی‌سازی کرونا در بسیاری از کشورها آغاز شده است ولی بین عرضه و تقاضا تناسب وجود ندارد. طبق آمارهای رسمی، در حال حاضر در ۱۳۸ کشور بیش از هفتصد میلیون دُز واکسن کرونا تزریق شده است اما با در نظر گرفتن جمعیت جهان که اندکی کمتر از ۷.۸ میلیارد نفر است، یعنی فقط حدود دو درصد جمعیت دنیا هر دو نوبت واکسن را تزریق کرده‌اند. با همین سرعت بیش از سه سال طول می‌کشد تا همه در کل دنیا واکسینه شوند، با توجه به اینکه تقریبا تمام واکسن‌های فعلی دونوبتی هستند.

به گزارش واحد اطلاعات نشریه اکونومیست، تا اواسط سال ۲۰۲۲ بیشتر افراد بالغ در اقتصادهای پیشرفته واکسینه خواهند شد. برای کشورهای با درآمد متوسط تا اواخر ۲۰۲۲ یا حتی اوایل ۲۰۲۴ طول خواهد کشید. اما فقیرترین ملت‌‎های دنیا باید تا سال ۲۰۲۴ منتظر ایمنی‌سازی گسترده بمانند، البته اصلا اگر چنین اتفاقی بیفتد.

در حال حاضر از چه واکسن‌هایی استفاده می شود؟
واکسن فایزر/بیوان‌تک اولین واکسنی بود که مجوز گرفت، ابتدا از بریتانیا در ۱۲ آذر پارسال و بعد از آمریکا، اروپا و سازمان جهانی بهداشت. واکسن‌های دیگر هم بعد از آن تایید شدند، از جمله مدرنا ساخت آمریکا، استرازنکا (ابداع دانشگاه آکسفورد)، سینوفارم و سینوواک هر دو ساخت چین و واکسن اسپوتنیک روسیه. اخیرا نتایج کارآزمایی‌های بالینی وسیع دو واکسن دیگر نیز ارائه شده، واکسن جانسون و جانسون/یانسن و نُواواکس که در راه گرفتن مجوزاست.

در جاهایی مانند اسرائیل و بریتانیا نشانه‌های امیدوارکننده حاکی هستند که واکسن کرونا باعث کاهش سرایت، بستری در بیمارستان و مرگ شده است. در دنیا کارآیی و ایمنی بیش از ۲۰۰ واکسن در حال بررسی است و اگر این واکسن‌ها تایید و تولید انبوه شوند، می‌توانند آمار واکسیناسیون کرونا در دنیا را تصاعدی بالا ببرند. با وجود تلاش بی‌سابقه در طراحی، تولید و گرفتن مجوز برای این واکسن‌ها در مدتی کوتاه، شروع واکسیناسیون در جهان با دشواری‌های باورنکردنی و موانع مختلف روبرو است.

'ملی‌گرایی واکسنی' یعنی چه؟
"ملی‌گرایی واکسنی" به اقدام دولت‌هایی گفته می‌شود که برای تامین واکسن برای مردم خودشان، به هزینه دیگران از روش‌های حریصانه و ناعادلانه استفاده می‌کنند. بسیاری از کشور‌های ثروتمند در توافق دو جانبه با کشورهایی که داروسازی پیشرفته دارند، بسیار بیش از نیازشان واکسن خریده‌اند. به عنوان مثال کانادا پنج برابر جمعیتش واکسن سفارش داده است. بعد از اینکه جو بایدن رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد تا تایید واکسن استرازنکا برای استفاده در این کشور، مازاد آن را اهدا می‍‌‌کند، قرار است کانادا مقداری واکسن آکسفورد/استرازنکا از آمریکا دریافت کند.

بریتانیا هم متهم به احتکار واکسن شده است. جرمی فارار مدیر بنیاد ولکام می‌گوید بریتانیا دو برابر جمعیتش دسترسی به واکسن دارد: "ما باید ورای مرزهایمان فکر کنیم. این واکسن‌ها در بریتانیا استفاده نخواهند شد و وقت آن است که آن را در اختیار نیازمندان در دنیا قرار دهیم. این فراتر از یک مسئله اخلاقی است، یک ضرورت علمی و اقتصادی است".

برنامه‌های واکسیناسیون در اتحادیه اروپا هم به مشکل خورده و به همین دلیل تهدید کرده صادرات واکسن‌هایی را که در این اتحادیه تولید شده‌اند محدود می‌کند. همه اینها یعنی واکسن‌های ارزشمند در چند کشور ثروتمند انبار شده و عادلانه با کشورهای فقیرتر تقسیم نمی‌شود. ست برکلی مدیرعامل ائتلاف جهانی واکسن ماه پیش گفت: "اگر دولت‌ها به این ملی‌گرایی واکسنی ادامه دهند و اگر تولیدکنندگان فقط واکسن کرونا را به خریدارانی بدهند که بالاترین قیمت را پیشنهاد می‌دهتد، درست مانند سال ۲۰۰۹ و واکسن آنفلوآنزای خوکی، فقط بحران طولانی‌تر می‌شود. حتی اگر به کشورهای ته صف هم قول این واکسن‌ها داده شود، تاخیر در دسترسی، به ویروس کرونا امکان می‌دهد سرایت و جهش را ادامه دهد و با میزبان انسانی بهتر سازگار شود. این به ضرر همه است".


آیا واکسن به کشورهای نیازمند می‌رسد؟
بسیاری از کشورهای دارای درآمد متوسط و اکثر کشورهای کم‌درآمد به ائتلاف واکسن سازمان بهداشت جهانی (کواکس) متکی‌اند که هدف آن تامین شش میلیارد دُز واکسن برای کشورهای فقیر است که دو میلیارد آن در سال ۲۰۲۱ داده می‌شود.

کواکس تاکنون بیش از ۳۸ میلیون دز به ۹۸ کشور دنیا فرستاده است. انتظار می‌رود کشورهای آفریقایی آخرین کشورهایی باشند که بیشتر جمعیت خود را واکسینه کنند و این کشورها به کوواکس بسیار متکی‌اند. غنا بعد از رعایت ضوابط دقیق و قول توزیع سریع، اولین کشوری بود که از کواکس واکسن دریافت کرد. با این حال برای این کشور ۳۱ میلیونی، محموله اول فقط ۶۰۰ هزار دز بود.

به گفته آن ماوات سردبیر سلامت بی‌بی‌سی آفریقا می‌گوید به احتمال زیاد در نهایت بسیاری از کشورهای آفریقایی از همتایان غربی خود این واکسن را با قیمت بالاتری خواهند خرید که تاحدی به این دلیل است که از قبل سفارش نداده‌اند".

"بعضی‌ها از شرکت‌های بزرگ داروسازی خواسته‌اند با حق امتیاز واکسن را موقتا لغو کند. این می‌تواند باعث کاهش قیمت واکسن و تولید بیشتر آن شود. ولی شرکت‌های دارویی قبول نکرده‌اند چون می‌دانند به سودشان لطمه می‌زند".

واکسن‌ها چه تاثیری بر سویه‌های جدید واکسن کرونا دارند؟
انتظار می‌رفت سویه‌های جدید کرونا پیدا شوند، تمام ویروس‌ها برای شیوع خود را تکثیر می‌کنند و در این راه جهش پیدا می‌کنند. بیشتر این جهش‌ها تقریبا کم اهمیت اند ولی گاهی جهشی اتفاق می‌افتد که به شیوع ویروس کمک می‌کند، مثل سویه‌هایی که ابتدا در بریتانیا، برزیل و آفریقای جنوبی شناسایی شدند. با این حال متخصصان فکر می کنند واکسن‌های موجود حداقل در کوتاه‌مدت موثرند. البته این نگرانی وجود دارد که اگر به کرونا اجازه شیوع بی‌مهار در دنیا داده شود، می‌تواند بحدی جهش کند که واکسن‌ها و درمان‌های کنونی دیگر موثر نباشند و حتی افراد واکسینه در معرض ابتلای مجدد قرار بگیرند.

کارشناسان می‌گویند حتی در بدترین حالت، واکسن را می‌توان در عرض چند هفته یا چند ماه برای مطابقت با جهش‌های ویروس از نو طراحی و اصلاح کرد. در این صورت شاید هر سال برای سویه‌های جدید به واکسن جدید ویروس کرونا نیاز باشد، درست مثل آنفلوآنزای فصلی.

تاثیر امتناع از واکسن چیست؟
اکراه و امتناع در زدن واکسن می‌تواند تاثیر بسزایی بر مصونیت جمعیت دنیا داشته باشد. در بعضی کشورهای ثروتمند، با وجود دسترسی به واکسن، تعداد کسانی که می‌خواهند واکسن بزنند رو به نزول است. نظرسنجی‌ها در فرانسه و ژاپن نشان می‌دهند حدود نیمی از جمعیت نمی‌خواهند واکسینه شوند. احتمال ایجاد لخته خون پس از تزریق واکسن آکسفورد/استرازنکا سبب شد بعضی کشورها با وجود همه‌گیری وسیع، مثل آلمان و ایتالیا، چند روز تزریق این واکسن را متوقف کنند و اکنون در برخی کشورها در زدن این واکسن اکراه و امتناعی ایجاد شده هر چند نهادهای مرجع مثل سازمان بهداشت جهانی و آژانس دارویی اروپا همچنان تاکید می‌کنند فواید تزریق این واکسن بمراتب بیشتر از مضرات آن است و حتی در صورت اثبات رابطه این واکسن با لخته شدن خون، این عارضه در درصد بسیار کمی از جمعیت ایجاد می‌شود.

این تردید در جهان توسعه‌یافته‌تر می‌تواند در کشورهای فقیرتر هم تکرار شود بخصوص اگر روند واکسیناسیون‌شان کند باشد. برخی کشورها، بخصوص آنهایی که جمعیت جوانی دارند ممکن است انگیزه واکسیناسیون را از دست بدهند بویژه اگر شیوع بیماری گسترده باشد و بخش بزرگی از جمعیت مصون شده باشد یا اگر هزینه‌ها بالا باشد.

آگاتا دمارایس مدیر پیش‌بینی جهانی واحد اطلاعات اکونومیست می‌گوید: "واکسیناسیون جهانی تا اواخر ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت و این احتمال را زیاد می‌کند که بعضی کشورهای در حال توسعه تصمیم بگیرند جمعیت خود را واکسینه نکنند. این باعث طولانی شدن روند بهبود اقتصاد جهان می‌شود و احتمال ظهور سویه‌های جدید ویروس کرونا را زیاد می‌کند. این سویه‌ها ممکن است به واکسن ‌های فعلی مقاوم باشند و ما را برگردانند سر جای اول". اگر جمعیتی واکسینه می‌شود درصد کمی باشد، تاثیر بسزا بر رسیدن به ایمنی جمعی خواهد داشت که به عقیده متخصصان بهترین راه برای خاتمه همه‌گیری جهانی است.

چگونه به ایمنی جمعی (گله‌ای) برسیم؟
وقتی درصد زیادی از جمعیت واکسینه شود می‌توان به ایمنی جمعی رسید چون وقتی درصد کسانی که بیماری را منتقل می‌کنند کم باشد، بقیه هم در امان می‌مانند. این برای هر بیماری عفونی متفاوت است. مثلا برای سرخک باید ۹۵ درصد افراد واکسینه شوند و برای فلج اطفال ۸۰ درصد. کرونا یک بیماری جدید است و آستانه دستیابی به ایمنی جمعی برای آن شناخته نیست ولی همه‌گیرشناسان آن را حدود ۷۰ درصد تخمین می‌زنند. البته حال که همه‌گیری وارد سال دوم شده، کارشناسان به آرامی این عدد را بالاتر می‌برند. آنتونی فائوچی مشاور پزشکی ارشد دولت آمریکا قبول دارد که بمرور برآورد خود را بالا برده و اکنون اعتقاد دارد این عدد باید بین ۷۰ تا ۹۰ درصد باشد.

آیا واکسن باعث ریشه‌کن شدن کرونا خواهد شد؟
کریس ویتی، عالی‌ترین مقام پزشکی بریتانیا، در یک جلسه توجیهی دولت گفت معتقد است احتمال ریشه‌کن شدن کرونا "صفر است یا هیچ بی‌اهمیت".

"ما فقط توانسته‌ایم یک بیماری عفونی را در مدتی طولانی ریشه‌کن کنیم، آبله را، با واکسنی که اثربخشی آن استثنایی". این به معنی بیهوده بودن واکسیناسیون نیست و اگر جمعیت دنیا نیمه‌کاره واکسینه شده باشد باعث افزایش شیوع و سویه‌های جدید بیشتر می‌شود.

بر اساس تجزیه و تحلیل کریستوفر ماری از دانشگاه واشنگتن و پیتر پیوت از دانشکده بهداشت و طب گرمسیری لندن که در نشریه انجمن پزشکی آمریکا منتشر شده "احتمال کرونای پایدار و فصلی واقعی است". آنها توصیه کردند بعنوان اولین قدم در مدیریت این بیماری، تلاش برای واکسیناسیون جهانی بیشتر شود. حتی اگر کرونا یک بیماری پایدار و فصلی باشد هم واکسیناسیون هنوز نقش مهمی دارد. پروفسور عذرا غنی رئیس بخش همه‌گیرشناسی بیماری‌های عفونی در امپریال کالج لندن می‌گوید هدف اصلی واکسن کرونا نجات جان مردم است، با ایمن‌سازی از طریق واکسیناسیون و پیشگیری از سرایت:

"با توجه به اینکه فقط کمی بیش از یک سال است که این ویروس شناسایی شده، پیشرفت در طراحی و ساخت واکسن بی‌سابقه بوده است. شناخت از این ویروس جدید بیشتر شده و دانشمندان زیادی در دنیا فعالانه در کار آزمایش و بهینه‌سازی واکسن هستند. به همین دلیل معتقدم می‌توانیم خوش‌بین باشیم که با این تلاش‌ها، ایمنی مستقیم و غیرمستقیم کافی حاصل شود، درست است که ویروس ریشه‌کن نمی‌شود اما زندگی می‌تواند به حال عادی برگردد."