دوره های پر خطر ابتلا به چاقی

دکترحمیدرضا فرشچی www.novindiet.com
متخصص تغذیه و متابولیسم و فوق تخصص دیابت و چاقی از انگلستان

عصرایران- سالیانی بود که افزایش وزن و چاقی فقط از نظر زیبایی و تناسب اندام دارای اهمیت بود، ولی در طی سالهای اخیر شیوع بی رویه چاقی و همراهی آن با بسیاری از بیماریهای مزمن از جمله دیابت ، افزایش چربیهای خون، افزایش فشار خون، بیماریهای قلبی و نیز بعضی از سرطانها اهمیت چاقی را به عنوان یک بیماری متابولیک بیش از پیش نموده است. در بروز چاقي مانند هر بيماري ديگري پيشگيري از بروز آن راحتتر و اثرات مطلوبتري خواهد داشت . یکی از سوالات اساسی درباره کنترل وزن این است که چه زمانی باید شروع به پیشگیری و یا کنترل وزن نمود؟ آیا چاقی و بیماریهای متابولیک وابسته به آن فقط در سنین میانسالی گریبانگیر خواهد بود؟ اگرچه همه مراحل زندگی کنترل وزن دارای اهمیت می باشد ولی زمانهایی از زندگی دارای اهمیت بیشتری می باشد.

واقعیت این است که برای کنترل وزن و پیشگیری از چاقی، با توجه به شیوع روزافزون چاقی در کودکان و نوجوانان کنترل وزن بایستی در مراحل اولیه زندگی و حتی قبل از بارداری آغاز شود. لذا توصیه می شود مادرانی که قصد بارداری دارند در حداقل 3 ماه قبل از بارداری  بایستی وزن خود را به سطح نرمال برسانند. در کسانی که چاقی بیش از اندازه دارند که رسیدن به وزن مطلوب در مدت کوتاه را ناممکن می سازد، کاهش 10-15% وزن از عوارض جنینی در دوران حاملگی خواهد کاست، علاوه برآنکه از چاقی بیش از اندازه در دوران حاملگی برای مادران نیز جلوگیری می نماید. کاهش وزن مادران چاق قبل از بارداری در جلوگیری از چاقی نوزادی و دوران کودکی نیز پیشگیری می نماید.

دوران  جنینی

مشکل دیگری که بویژه در سالهای اخیر شیوع یافته است، افزایش وزن بی رویه مادران باردار در طی دوران بارداری و بی تحرکی در طی این دوره می باشد. مطالعات متعدد نشان داده اند که افزایش وزن زیاد در دوران بارداری می تواند باعث چاقی کودکان و دوران نوزادی گردد.

دوران نوزادی

به دنیا آمدن یک نوزاد با وزن بالا از نظر عوارض در حین زایمان دارای اهمیت است. علاوه بر این تولد نوزاد با وزن بالا می تواند نشانه دیابت بارداری بوده که عوارضی را برای نوزاد در پی خو.اهد داشت. اما در صورت عدم وجود مشکلات ذکر شده افزایش وزن در دوره نوزادی معمولا با افزایش وزن در طی سالهای آینده زندگی همراه نخواهد بود. اتفاقا مطالعات نشان داده اند که خیلی از نوزادان با وزن پایین شانس ابتلا به چاقی بیشتری در دوران کودکی و بزرگسالی خواهند داشت. لذا والدین نوزاندان نارس نباید برای جبران گذشته حجم بیش از حد انرژی را به نوزادان خود تحمیل نمایند چرا که زمینه چاقی و حتی دیابت در سنین کودکی را در فرزندانشان تشدید می نمایند. پس از تولدآنچه که در جلوگیری از چاقی مادر و نوزاد نقش اساسی خواهد داشت، ادامه تغذیه با شیر مادر است.

دوران کودکی و قبل از مدرسه

سن 2-5 سالگی نیز از زمانهایی است که انتظار می رود رشد قدی بیش از رشد وزنی باشد ولی بدلیل عدم تحرک و شیوع روزافزون بازیهای کامپیوتر از یک سو و استفاده بی رویه از فست فودهای با انرژی بیش از حد،  چاقی در این سنین رایج شده است، که معمولا باعث چاقی در دوران بلوغ و نیز جوانی خواهد بود.

دوران بلوغ

دوران بلوغ بویژه در دختر خانمها بدلیل تغییرات هورمونی استعداد چاقی را افزایش می دهد، که با عدم تحرک به بهانه های مختلف از جمله اشتغال به تحصیل این امکان افزایش می یابد. اهمیت این دوره از زندگی این می باشد که چاقی در این دوران معمولا همراه با تغییرات هورمونی می باشد که می تواند زمینه ساز مشکلات عدم باروری در زمان بزرگسالی گردد. از طرف دیگر این تغییرات هورمونی زمینه ایجاد سایر بیماریهای متابولیک از جمله دیابت، فشارخون و غیر طبیعی بودن میزان چربی های خون در سنین جوانی به همین دلیل مهیا می نماید، که این موضوع می تواند توجیه گر بروز این بیماریها در عین ناباوری در سنین پایین و همچنین حمله های قلبی و عروقی در ایام جوانی باشد.

دوران ازدواج و باروری

پس از آن اوایل دوران ازدواج در آقایان و خانمها بروز چاقی شاید بدلیل عدم تحرک و نیز شرکت در مهمانیها ی متعدد آسانتر می شود. دوران بارداری برای خانمها یکی از زمانهای حیاتی برای افزایش وزن می باشد، بطوریکه اکثر خانمهای میانسال ، شروع چاقی خود را پس از دوران حاملگی اول ذکر می نمایند. دوران شیردهی که خود می تواند به بازگشت به وزن طبیعی کمک نماید نیز در بعضی از مادران جوان زمینه چاقی ماندگار را در سالهای بعد فراهم می نماید. از علل  مهم چاقی در این زمانها یکی عدم تحرک و دیگری تصور غلط نیاز به انرژی فراوان برای تامین رشد جنین و نوزاد است. شایان ذکر است که افزایش وزن مورد نظر در دوران حاملگی در یک خانم با وزن طبیعی بیش از 10-12 کیلو گرم نمی باشد و آنهایی که با افزایش وزن 20-30 کیلو گرم دوره حاملگی را پایان میدهند، بازگشت به وزن طبیعی را به یک آرزوی سخت و یا ناممکن برای خود تبدیل می نمایند. حاملگی مجدد با فاصله کم قبل از بازگشت به وزن طبیعی علاوه بر عوارض دیگر جسمی و روانی ، در خیلی از موارد مبدا تاریخی چاقی در سنین میانسالی در خانمها خواهد بود.

دوران میانسالی

با افزایش سن حتی با همان میزان غذای مصرفی افزایش وزن بدلیل تغییرات دیگر از جمله کاهش سوخت و ساز بدن امری طبیعی بنظر می آید. لذا با افزایش سن توجه به کاهش حجم غذایی و نیز افزایش فعالیت بدنی در ثابت نگه داشتن وزن می تواند مفید واقع گردد. همراه با افزایش سن ، سنین حدود پنجاه سالگی که در خانمها همراه با تغییرات هورمونی می باشد زمینه چاقی و نیز سایر بیماریهای متابولیک را شدیدا افزایش می دهد و ریسک بیماریهای قلبی را حتی به میزان مشابه آقایان در آن سنین می رساند. لذا توجه به کنترل وزن اگرچه با مشکلات بیشتری نسبت به سنین قبل از آن می باشد ضروری است. علاوه بر تغییرات هورمونی عدم تحرک و نیز رژیم غذایی نا مناسب زمینه چاقی را بیش از پیش تشدید می نماید. از طرف دیگر درمیانسالی، بویژه در  آنان که زمینه چاقی را از قبل داشته اند،  افزایش اشتها و رژیم غذایی نامنظم بروز چاقی را راحتتر می نماید که متاسفانه باید گفت در این سنین درمان چاقی با مشکلات بیشتری همراه خواهد بود.

در پایان یاد آوری این نکته مفید خواهد بود که همه سنین در کنترل رژیم غذایی دارای اهمیت هستند ولی دوره های ذکر شده زمانهایی هستند که تجربیات کلینیکی و نیز مطالعات علمی نشان داده اندکه خیلی از افراد چاق تاریخچه چاقی خود را از آن زمانها ذکر می نمایند. همانطور که مشاهده کردید این دوره های حیاتی برای شروع چاقی و بیماریهای متابولیک در دوره زندگی خانمها بیش از آقایان می باشد که شاید همین موضوع شیوع بیشتر چاقی را در خانمها توجیه نماید .